Morgunblaðið - 23.11.2020, Blaðsíða 16

16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 23. NÓVEMBER 2020
Með gagnkvæmum
samskiptum hafa nor-
rænu ríkin komið upp
einni árangursríkustu
stefnumörkun í áfeng-
ismálum í heiminum.
Því miður er það svo
að ekki aðeins góðar
hugmyndir fara yfir
landamæri og því veld-
ur það miklum áhyggj-
um að umræðan frá
hinum norrænu ríkjunum um svo-
kallaða „sölu á framleiðslustað“ á
áfengi hafi náð til Íslands, samtímis
því að tillagan um að einkavæða net-
sölu á áfengi er enn á dagskrá.
Við lestur nýlegrar tillögu um
breytingar á íslenskri áfengislöggjöf
má sjá að mat á áhrifum á heilsu al-
mennings er ófullkomið og að í til-
lögurnar vantar mikilvæga valkosti
við stefnumótun í þessum málum.
Með því að heimila hagnaðardrifin
sjónarmið einkaaðila við sölu áfengis
verður einnig að gera ráð fyrir vel
þekktum afleiðingum fyrir velsæld
einstaklinga, fjölskyldna og sam-
félagsins í heild. Við vonumst til þess
að íslenski dómsmálaráðherrann
endurskoði og breyti tillögu sinni.
Í fyrsta lagi eru ein helstu rökin
sem færð hafa verið fram fyrir að
heimila netsölu og sölu á fram-
leiðslustað þau að erlendir framleið-
endur geti selt vörur sínar gegnum
erlenda netsöluaðila, sem gerir sam-
keppnisstöðu íslenskra fyrirtækja
erfiðari. Það eru til betri og hófsam-
ari lausnir á þessu vandamáli: Með
því að stöðva áfengissölu erlendra
einkaaðila til Íslands væri hægt að
ná því markmiði dómsmálaráðherra
að jafna samkeppnisstöðuna, án
þess að kosta til hinum neikvæðu
áhrifum á heilsufar almennings.
Hægt að setja hömlur
á erlenda netsölu
Reynslan frá Svíþjóð og Finnlandi
hefur sýnt að hægt er að setja höml-
ur á netsölu erlendra áfengissölu-
aðila: Árið 2018 bannaði Finnland
netsölu áfengis, þar með talið frá
öðrum ESB-ríkjum, staðfest af
Hæstarétti Finnlands, að fengnum
stuðningsúrskurði frá Evrópudóm-
stólnum. Nýverið úrskurðaði sænsk-
ur dómstóll að banna skyldi mark-
aðssetningu áfengis á vegum
erlendra einkaaðila sem beint væri
að sænskum neytendum. Megin-
reglan er ljós: áfengiseinkasalan á
við bæði í netheimum og raun-
heimum.
Í öðru lagi sjáum við að vísað er til
vaxtar í „áfengisferðamennsku“.
Eftir sem áður er tillaga um stór-
fellda einkavæðingu í netsölu áfeng-
is ekki forsenda fyrir vel heppnuðum
ferðamannageira – þvert á móti.
Jafnvel „áfengisferðamenn“ gætu
upplifað ferð í áfengiseinkasölu-
verslunina á staðnum, í kjölfar
smökkunarheimsóknar, sem ein-
staka menningarupplifun við að
heimsækja norrænt land. Grundvall-
aratriðið er samt sem áður spurn-
ingin um forgangsröðun: ættu þæg-
indi og aðgengileiki erlendra
ferðamanna að hafa forgang fremur
en heilsa og velfarnaður heima-
manna?
Í þriðja lagi má nefna að finnsku
lögin um sölu á framleiðslustað eru
ekki til eftirbreytni. Lögin hafa ekki
komið fyrir Evrópudómstólinn og
óljóst hvort þau standast Evrópu-
rétt. Þar að auki er netsala áfengis
bönnuð í Finnlandi. Af þessum sök-
um má leiða rök að því að innleiðing
slíkrar stefnu á Íslandi sé vafasöm í
ljósi lagalegrar stöðu áfengiseinka-
sölunnar og með tilliti til heilsu
margra Íslendinga, ekki síst við-
kvæmra ungmenna.
Árangursríkar aðgerðir
Þegar á allt er litið eru norrænar
hömlur á hagnaðarsjónarmiðum
einkaaðila við sölu áfengis almennt
taldar vera meðal árangursríkustu
aðferða við stefnumörkun í áfeng-
ismálum á heimsvísu. Margar rík-
isstjórnir horfa öfundaraugum til
þessarar stefnumörkunar sem skil-
virkrar og neytendavænnar leiðar til
að draga úr skaðsemi áfengis og
þeim kostnaði sem áfengi veldur ein-
staklingum, fyrirtækjum og sam-
félaginu í heild sinni. Þessa stefnu-
mörkun ætti að halda í heiðri og
vernda.
Dómsmálaráðherra ætti að hætta
við áform um að leyfa sölu áfengis á
netinu og framleiðslustað en setja í
staðinn lög sem banna netsölu er-
lendra áfengissala.
Betra að banna netsölu erlendra áfengisverslana
en opna fyrir hagnaðarsjónarmið við sölu áfengis
Eftir Kalle Dram-
stad og Emil Juslin » Tillagan um að heim-
ila netsölu á áfengi
og sölu á framleiðslu-
stað á Íslandi gæti vald-
ið ósamræmi við löggjöf
ESB og íslenski dóms-
málaráðherrann ætti að
hugleiða aðra valkosti.
Emil Juslin
Kalle Dramstad er forstöðumaður
Brussel-skrifstofu sænsku samtak-
anna IOGT-NTO. Emil Juslin er
ráðgjafi í stefnumótun við
Brussel-skrifstofu sænsku sam-
takanna IOGT-NTO.
Kalle Dramstad
Í nýrri skýrslu
starfshóps á vegum
atvinnuvega- og ný-
sköpunarráðuneyt-
isins um þróun toll-
verndar er dregið
fram að hvergi í
aðildarríkjum
OECD og Evrópu-
sambandsins séu
tollar hærri en ein-
mitt á Íslandi, Nor-
egi og Sviss. Það kemur því ekki á
óvart að hvergi sé matvælaverð
hærra en einmitt í þessum lönd-
um. Tilgangur tolla er að vernda
innlenda framleiðendur með því
að hækka verð innfluttra vara og
draga þannig úr eftirspurn eftir
þeim. Tollheimta skilar ríkissjóði
auknum tekjum og innlendum
framleiðendum hugsanlega ein-
hverjum ávinningi, en tap annarra
er samt meira en sem því nemur.
Vegna hærra vöruverðs kaupa
neytendur minna og markaðurinn
dregst saman. Þá draga tollar úr
hvata til nýsköpunar, þar sem
samkeppnisforskotið verður álög-
ur á aðra, en ekki gæði vöru. Toll-
vernd er því í raun rangnefni því
tollar mynda tap alls samfélags-
ins. Réttnefni væri tollatap. Ný-
lega skipuðu utanríkisráðherra og
sjávarútvegs- og landbún-
aðarráðherra óformlegan vinnu-
hóp sem gera á úttekt á tolla-
samningi við Evrópusambandið
um viðskipti með landbún-
aðarvörur og meta hagsmuni Ís-
lands af óbreyttum tollasamningi.
Ekki er hægt að skilja starf
vinnuhópsins öðruvísi en að verið
sé að láta undan áhrifabeitingu
þrýstihóps sem krefst meiri álaga
á neytendur í formi hærri tolla.
Jafnvel hafa heyrst kröfur um að
stöðva eigi innflutning á kjöti þar
sem hætta sé á að birgðir af inn-
lendu kindakjöti safnist upp vegna
samdráttar í neyslu innanlands og
minni útflutnings. Enn á ný telja
einhverjir hagsmunagæslumenn í
lagi að láta neytendur borga brús-
ann þegar harðnar á dalnum.
Neytendasamtökin gjalda veru-
legan varhug við því að hróflað
verði við tollasamningnum nema
markmiðið sé að auka tollkvóta
enn frekar. Samningurinn var
mikilvægt og löngu tímabært
skref sem hefur skilað neytendum
lægra verði. Hafi áætlanir um út-
flutning ekki gengið eftir er ekki
við íslenska neytendur að sakast.
Þá eru allar hugmyndir um að
stöðva innflutning á kjöti vegna
minni sölu ekkert annað en
neyslustýring, sem á engan hátt
er réttlætanleg. Slíkt gæti auk
þess þýtt brot á fyrrnefndum
samningi. Það verður að leggja af
þá lensku að fyrsta hugmynd sem
kemur upp þegar eitthvað bjátar
á sé að seilast í vasa neytenda.
Tollar og verndarhyggja eru
hamlandi stuðningur sem leiða til
taps neytenda, og framleiðenda
þegar litið er til lengri tíma. Þessi
hamlandi stuðningur er hluti af
gamalli og hverfandi arfleifð sem
verður að láta af. Þess í stað þarf
að leggja áherslu á styðjandi
stuðning, stuðning við nýsköpun
og beinan stuðning við bændur.
Íslenskir bændur og aðrir mat-
vælaframleiðendur hafa sýnt að
þeim er heilt yfir treystandi til að
framleiða holl og góð matvæli.
Matvælaframleiðendur verða að
treysta eigin framleiðslu. Treysta
verður neytendum til að velja, en
láta af kröfum um tollmúra og
neyslustýringu.
Tollar, tap og traust
Eftir Breka
Karlsson og Bryn-
hildi Pétursdóttur
» Tollar eru allra tap.
Matvælaframleið-
endum er treystandi, en
verða að treysta eigin
framleiðslu og treysta
neytendum, og láta af
kröfum um tollmúra.
Brynhildur
Pétursdóttir
Höfundar eru formaður og fram-
kvæmdastjóri Neytendasamtakanna.
ns@ns.is
Breki
Karlsson
Í Morgunblaðinu
hinn 14. nóvember sl.
birtist grein eftir Ólaf
Stefánsson slökkvi-
liðsstjóra á Akureyri
undir yfirskriftinni „Á
að vernda gömul
timburhús?“ Má af
henni ráða að grein-
arhöfundur telji lög-
gjöf um aldursvernd
gamalla timburhúsa
vera ógn við öryggi
fólks og skilvirkar eldvarnir í um-
dæmi sínu. Í greininni eru enn-
fremur villandi upplýsingar um af-
stöðu Minjastofnunar Íslands til
endurbóta á gömlum húsum með
tilliti til brunavarna.
Í lögum um menningarminjar
sem tóku gildi árið 2013 er húsum
og mannvirkjum sem náð hafa 100
ára aldri tryggð vernd vegna ald-
urs. Í aldursfriðuninni felst að fá
þarf leyfi Minjastofnunar hyggist
húseigandi gera breytingar á eign
sinni, byggja við húsið, rífa það eða
flytja. Þessi krafa tekur til leyf-
isskyldra breytinga á fasteign sem
skylt er að leggja fyrir bygging-
aryfirvöld viðkomandi sveitarfélags
samkvæmt ákvæðum bygging-
arreglugerðar. Minjastofnun berast
í hverjum mánuði umsóknir um
breytingar og endurbætur á frið-
uðum húsum þar sem tekið er tillit
til öryggis- og eldvarnarsjónarmiða
svo sem skylt er. Er mér ekki
kunnugt um neitt það
tilvik frá gildistöku
laganna þar sem
Minjastofnun hefur
lagst gegn nauðsyn-
legum endurbótum á
eldri húsum sem miða
að því að tryggja ör-
yggi fólks og draga úr
brunahættu. Algengt
er að hönnuðir endur-
bóta á eldri byggingum
leiti samráðs við
Minjastofnun um
lausnir á brunahólfun,
flóttaleiðum og
björgunaropum þannig að virðing
sé jafnframt borin fyrir útliti og
sögu viðkomandi húss.
Vafasöm er sú staðhæfing Ólafs
að miklar kröfur Minjastofnunar
um að „vernda hverja spýtu og
nagla í upprunalegri mynd“ sé
þrándur í götu brunavarna í göml-
um timburhúsum. Nærtækara væri
að beina spjótum að hinum raun-
verulega vanda, þeirri landlægu
ómenningu að sinna ekki viðhaldi
húsa og láta fasteignir drabbast
niður og eyðileggjast. Það á við um
gömul timburhús sem önnur mann-
anna verk að þau þarfnast reglu-
bundins viðhalds og réttrar um-
hirðu. Auk þess er oftast
óhjákvæmilegt að gera á þeim
breytingar til að þau uppfylli kröfur
samtímans um öryggi og gæði hús-
næðis. Ef reglum er fylgt og vand-
að til verks við endurbætur geta
gömul timburhús verið jafn örugg
híbýli og steinhús með tilliti til
brunavarna. Undirrituðum er ekki
kunnugt um að gerð hafi verið út-
tekt á tíðni manntjóns og slysa af
völdum bruna í tilteknum gerðum
bygginga. Því er varhugavert að
draga víðtækar ályktanir um aldur
húsa og öryggi þeirra nema fyrir
liggi traust gögn. Fallega endur-
gerð timburhús eru meðal eftirsótt-
ustu fasteigna í miðborg Reykjavík-
ur og víðar. Vísbendingar eru um
að timbur verði í auknum mæli nýtt
sem byggingarefni á komandi árum
vegna umhverfissjónarmiða enda
hægur vandi að tryggja brunavarn-
ir með nútíma efnum og tækni.
Nærtækt dæmi eru höfuðstöðvar
Hafrannsóknastofnunar í nýreistu
fimm hæða timburhúsi í Hafnar-
firði.
Starfsfólki Minjastofnunar Ís-
lands er það kappsmál að eiga gott
samstarf við Húsnæðis- og mann-
virkjastofnun og forsvarsmenn
brunamála um allt land í því sam-
eiginlega verkefni að tryggja
traustar eldvarnir í eldri bygg-
ingum sem er mikilvæg forsenda
fyrir nýtingu þeirra og þar með
varðveislu. Má í því sambandi
minna á Leiðbeiningar Mannvirkja-
stofnunar og Minjastofnunar um
brunavarnir í friðlýstum kirkju-
byggingum sem aðgengilegar eru á
heimasíðum beggja stofnana. Í
grein sinni vekur Ólafur Stefánsson
athygli á þeirri alvarlegu brotalöm
sem er á eldvarnareftirliti í úrsér-
gengnu og ósamþykktu húsnæði
þar sem slökkvilið landsins skortir
lagaheimildir til eftirlits og fyrir-
byggjandi aðgerða til að tryggja ör-
yggi íbúa. Skal tekið heilshugar
undir áskorun hans til stjórnvalda
um úrbætur í því mikilvæga máli
og öðru því sem snýr að bættum
eldvörnum í íbúðarhúsum.
Um eldvarnir og verndun
gamalla timburhúsa
Eftir Pétur H.
Ármannsson
Pétur H.
Ármannsson
»Ef reglum er fylgt og
vandað til verks við
endurbætur geta gömul
timburhús verið jafn
örugg híbýli og steinhús
með tilliti til bruna-
varna.
Höfundur er arkitekt og sviðsstjóri
hjá Minjastofnun Íslands.
petur@minjastofnun.is
Móttaka aðsendra greina
Morgunblaðið er vettvangur lifandi umræðu í landinu og birtir aðsendar grein-
ar alla útgáfudaga.
Þeir sem vilja senda Morgunblaðinu greinar eru vinsamlega beðnir að nota
innsendikerfi blaðsins. Kerfið er auðvelt í notkun og tryggir öryggi í sam-
skiptum milli starfsfólks Morgunblaðsins og höfunda. Morgunblaðið birtir
ekki greinar sem einnig eru sendar á aðra miðla.
Kerfið er aðgengilegt undir Morgunblaðslógóinu efst í hægra horni forsíðu
mbl.is. Þegar smellt er á lógóið birtist felligluggi þar sem liðurinn „Senda inn
grein“ er valinn.
Í fyrsta skipti sem innsendikerfið er notað þarf notandinn að nýskrá sig inn
í kerfið. Ítarlegar leiðbeiningar fylgja hverju þrepi í skráningarferlinu. Eftir að
viðkomandi hefur skráð sig sem notanda í kerfið er nóg að slá inn kennitölu
notanda og lykilorð til að opna svæðið. Hægt er að senda greinar allan sólar-
hringinn.
Nánari upplýsingar veitir starfsfólk Morgunblaðsins alla virka daga í síma
569-1100 frá kl. 8-18.