Lögmannablaðið - 2020, Blaðsíða 16

16 LÖGMANNABLAÐIÐ TBL 01/20
í vafa um það hvort lögmennskan hentaði mér þá skýrðist
það algerlega fyrir mér á þessum mánuði. Hugarfar mitt
lá þá þegar í aðra átt og ég var satt að segja ekki með rétta
hugsunarháttinn í lögmennsku. Fólk kom þarna inn af
götunni og sagðist hafa lent í umferðarslysi eða öðrum
málum. Ég sat og hlustaði á meðan það lýsti óförum sínum
og loksins þegar það var búið sagði ég undantekningarlaust:
„nei, þetta er alveg vonlaust“. Ég var við það að setja
praxísinn hans Garðars á hliðina á þessum eina mánuði
sem ég starfaði þarna.“
Markús skrifaði lokaritgerð sína sumarið eftir fjórða árið í
lögfræðinni og var í raun búinn með námið eftir jólapróf
árið 1978. Hann útskrifaðist þó ekki formlega fyrr en í júní
1979 og hélt þá um sumarið til náms í Det Retsvidenskabelige
Institut við Kaupmannahafnarháskóla. Hann kom heim úr
framhaldsnáminu snemma árs 1981 og fór þá að vinna hjá
Borgarfógetanum í Reykjavík í skiptadeild, þar sem fjallað
var um dánarbússkipti, gjaldþrotaskipti, greiðslustöðvanir,
nauðasamninga, skipti vegna hjónaskilnaða og annað slíkt.
Hann var skipaður borgarfógeti 1985 og fór fljótlega í það
hlutverk innan embættisins að leysa úr deilumálum. Markús
vann hjá embættinu fram á árið 1988.
Lagadeild Háskóla Íslands og löggjöf á sviði réttarfars
Markús byrjaði sem stundarkennari í Lagadeild árið
1984, meðfram aðalstarfi, og kenndi aðallega réttarfar
og erfðarétt. Kennslan vatt upp á sig og hann var fljótlega
kominn með svipað umfang og fastráðnir kennarar.
Snemma á árinu 1988 var Markúsi boðið að verða settur
prófessor við deildina en skömmu áður hafði hann farið í
leyfi frá aðalstarfi sínu sem borgarfógeti til þess að semja
lagafrumvörp vegna fyrirhugaðs aðskilnaðar framkvæmdar-
og dómsvalds.
Áðurnefndur Garðar Garðarsson, sem Markús hafði
unnið einn mánuð hjá mörgum árum áður, vann meðal
annars með Markúsi við undirbúning að aðskilnaðinum.
Lagafrumvörpin voru að miklu leyti skrifuð á tölvu sem
Garðar lánaði Markúsi. „Sú blessaða tölva gaf sig þó á
endanum, rétt áður en verkið var klárað. Það heyrðist
skyndilega hávært PÚFF í tölvunni einn daginn og upp úr
henni stóð reykský. Ég man að þá var ég að vinna síðasta en
allra leiðinlegasta verkið af þeim öllum, það voru lög um
breytingar á öðrum lögum vegna aðskilnaðarins. Einhverjar
130 eða 140 greinar um alls konar orðalagsbreytingar. Þegar
tölvan sprakk fyrir framan mig var mesta áhyggjuefni mitt
hvort ég þyrfti virkilega að byrja upp á nýtt á þessu öllu
saman. Einhvern veginn var þó hægt að bjarga þessu.“
Markús var skipaður prófessor við Lagadeildina frá vorinu
1988 þar til hann var skipaður hæstaréttardómari 1. júlí
1994. Markús hafði ætlað sér að skrifa bækur um allar hliðar
réttarfars, einkamálaréttarfar og fullnustugerðir í heild
sinni, en náði einungis að skrifa dómasafn í einkamála-
réttarfari, bók um aðfarargerðir og fjölrit fyrir kennslu í
einkamálaréttarfari, fyrir utan handbækur um fullnustu-
gerðir og skipti. „Ég var að fara í rannsóknarleyfi og vildi
ekki skilja fólk eftir gersamlega tómhent þannig að frekar
í flýti varð þetta einkamálaréttarfars-stykki til. Svo fór ég
nánast úr því rannsóknarleyfi beint í Hæstarétt, þannig að
lengra hefur þetta rit ekki farið“. Markús segir að nú standi
til að taka upp þráðinn og halda skrifum áfram.
Markús segist ekki hafa fundið mun á því hvernig hann
nálgaðist réttarfarið sem fræðimaður annars vegar og
dómari hins vegar. „Að vísu eru tilefnin til þess að nálgast
réttarfarið ólík. Sem dómari er réttarfarið oftar en ekki
þessar reglur sem eru bara þarna við hliðina á og maður er
ekki endilega að velta því fyrir sér dags daglega nema það
reyni sérstaklega á það. Sem fræðimaður er maður oft að
horfa á allt sviðið frekar en afmarkaða spurningu. Kennslan
var vissulega í hefðbundnu fyrirlestrarformi en ég fór fljótt
að nota raunhæf verkefni sem ég lagði fyrir nemendur
með reglulegu millibili. Svo voru prófin að stærstum hluta
raunhæf verkefni en ekki stórar ritgerðarspurningar. Það
helgaðist kannski öðrum þræði af því að það var ekki til
kennslubók sem hægt var að ætlast til að nemendur myndu
styðjast við í slíkum spurningum. Námsefnið var fyrst og
fremst fyrirlestrarnir og ekki gat ég af öllum mönnum
ætlast til þess að fólk mætti í alla tíma og lærði utan að
einhverja fyrirlestra. En þessi raunhæfu verkefni voru ekki
síður til að reyna á skilning fólks. Sannast sagna fannst
mér sjálfum þegar ég lauk námi í lagadeild að ég hefði
fengið tiltekna einkunn í minni en ekki lögfræði. Það var
alltof mikið lagt upp úr ritgerðarspurningum og svo taldi
kennarinn bara punktana sem komu fram í svarinu. Á
þessum árum vorum við Þorgeir Örlygsson sameiginlega
með umsjón yfir fyrirbærinu „raunhæf verkefni“ og fengum
til liðs við okkur menn úti í bæ, lögmenn og dómara. Hægt
var að klára helming námskeiðsins með því að taka þátt í
réttarhaldi. Fólk samdi stefnu og greinargerð og svo var
haldið réttarhald þannig að hægt var að læra meira út frá
praktíkinni.“
Réttarfarið notað meira í dag en áður
Aðspurður um þróun réttarfars og hvort réttarfarsúrlausnum
hafi fjölgað telur Markús að það sé líklega í samræmi við
fjölgun dómsmála almennt. Mögulega hafi þetta þó einnig