Lögmannablaðið - 2020, Blaðsíða 4

4 LÖGMANNABLAÐIÐ TBL 04/20
ÁFELLISDÓMUR
– HVAÐ SVO?
Á fullveldisdegi okkar Íslendinga fengum við á okkur
áfellisdóm frá Mannréttindadómstól Evrópu er 17 dómarar
yfirdeildarinnar komust einróma að þeirri niðurstöðu að
íslenska ríkið hefði brotið gegn 6. gr. MSE. En hvað tekur
nú við? Hefur þessi dómur einhver áhrif á dómsniðurstöður
Landsréttar, mun hinn nýi endurupptökudómstóll sem
tók til starfa á fullveldisdaginn, reyndar án dómara, verða
yfirhlaðinn af endurupptökubeiðnum og hvernig fer með
kostnað vegna þeirra mála er þurfti að endurflytja fyrir
Landsrétti?
Sannanlega er um alvarlegt brot að ræða eins og MDE
rekur ítarlega en dómurinn tekur þó sérstaklega fram
að engin skylda sé til endurupptöku mála. Í því felst að
dómsniðurstöður Landsréttar standa og þar af leiðandi
verður ekki séð að dómurinn hafi mikla röskun í för með
sér í reynd. Hins vegar er mikilvægt að íslensk stjórnvöld
fari vel yfir þær athugasemdir og leiðbeiningar sem fram
koma í dóminum og geri nauðsynlegar ráðstafanir þar að
lútandi.
Þrátt fyrir að MDE hafi metið það svo að niðurstaða hans
fæli ekki sér upptöku þegar dæmdra mála þá er viðbúið að
einhverjir þeirra málsaðila munu óska eftir endurskoðun
mála sinna. Með breytingum á ákvæðum um endurupptöku
mála hafa skilyrði til að sækja um endurupptöku fyrir nýjum
endurupptökudómstól verið rýmkuð. Nú geta niðurstöður
alþjóðlegra dómstóla talist ný gögn eða nýjar upplýsingar
og því ættu aðilar að geta beiðst endurupptöku að öðrum
skilyrðum uppfylltum. Það verður fróðlegt að fylgjast með
hvernig hinn nýi endurupptökudómstóll mun taka á þeim
málum, sem vafalaust munu berast.
Þá er jafnframt viðbúið að látið verði reyna á skaðabóta-
skyldu ríkisins vegna endurflutnings mála fyrir Landsrétti.
Samkvæmt fyrirliggjandi upplýsingum þurfti að endurflytja
14 mál samkvæmt ákvörðun réttarins í kjölfar dóms
undirdeildar MDE í mars s.l. en af hálfu ríkisins hefur beiðni
aðila um endurgreiðslu kostnaðar vegna endurflutnings
málanna verið hafnað. Það er því ekki úr vegi að rifja upp
niðurstöðu Hæstaréttar í máli nr. 418/1997 en þar var
fallist á ábyrgð ríkisins á kostnaði við að endurflytja eitt
af hinum svokölluðu fulltrúamálum. Það mál laut að því
að aðili höfðaði mál á hendur íslenska ríkinu og krafðist
greiðslu þess kostnaðar er hann hafi orðið fyrir vegna
endurflutnings máls fyrir dómstólum. Nánar tiltekið þá
hafði áfrýjaður dómur verið felldur úr gildi með dómi
Hæstiréttar hinn 7. júní 1995 og öll meðferð málsins fyrir
Héraðsdómi Reykjavíkur og málinu vísað heim til nýrrar
meðferðar. Var sú niðurstaða byggð á dómi Hæstaréttar
frá 18. maí 1995 í máli nr. 103/1994 þar sem komist var að
þeirri niðurstöðu að „staða dómarafulltrúa, eins og henni
er nú fyrir komið, uppfylli ekki grunnreglur stjórnarskrár
um sjálfstæði dómsvaldsins ...“. Málsmeðferð hófst að nýju
fyrir héraðsdómi og dómur kveðinn upp í því máli í mars
1996. Gagnaðili áfrýjaði til Hæstaréttar en þar var málið
fellt niður án kostnaðar.
Í framhaldinu höfðaði aðilinn mál á hendur íslenska
ríkinu til greiðslu þess kostnaðar er hann varð fyrir vegna
endurflutnings málsins. Í dóminum tiltók Hæstiréttur að
enda þótt meðferð Héraðsdóms Reykjavíkur á málinu að því
er varðar úthlutun til dómarafulltrúa og umfjöllun hans um
málið hafi verið í samræmi við það sem tíðkast hafði, hafi
engu að síður verið brotinn réttur á stefnda við meðferð
þessa með þeim afleiðingum að málskot hans til Hæstaréttar
ónýttist. Hæstiréttur vísaði til mannréttindasáttmálans
og taldi að líta yrði til þess að um brot á mikilvægum
grundvallarréttindum væri að ræða og taldi lagagrundvöll
vera til þess að telja áfrýjanda ábyrgan fyrir þessu tjóni
stefnda. Var íslenska ríkið því dæmt til að greiða umkrafinn
kostnað vegna endurflutnings málsins.
BERGLIND SVAVARSDÓTTIR LÖGMAÐUR
FORMAÐUR