Lögmannablaðið - 2020, Blaðsíða 23

LÖGMANNABLAÐIÐ TBL 04/20 23
Virkari þátttaka dómara
Ég held að flestir lögmenn vilji að dómarar séu virkir í
málsmeðferðinni, meiri þátttakendur í að móta málsmeðferðina.
Sumir héraðsdómarar taka eiginlega ekkert þátt í málinu fyrr
en þeir skila dómi. Dómarar gætu í mörgum tilvikum notað
undirbúningsþinghöld til þess að skerpa á raunverulegum
ágreiningi aðila og um leið beint því til lögmanna sem dómari
telur rétt að leggja áherslu á.
Hér skiptir miklu hvers konar menning ríkir í kringum
rekstur dómsmála. Segja má að gildandi reglur geri í reynd
ráð fyrir virku hlutverki dómara þótt reyndin sé yfirleitt
önnur. Í Þýskalandi eru reglurnar t.d. ekki ósvipaðar og
hér á landi en þar hefur dómarinn frá fornu fari verið mun
virkari. Þegar gagnaöflun er vel á veg komin í Þýskalandi
er dómarinn farinn að setja sig vel inn í málið, taka það
saman og kom með mjög ákveðin skilaboð til lögmanna um
hvernig eigi að halda á spöðunum ef menn ætli á annað
borð að komast til lands. Í því getur t.d. falist að hann telji
staðhæfingar aðila tæplega nægjanlega sannaðar, eins
og málið standi nú, eða hann vísar til dómafordæma og
fræðiskrifa um hina lagalegu hlið málsins. Með þessu ýtir
dómarinn málinu mjög ákveðið í farveg sáttar. Auðvitað
eiga aðilar rétt á því að flytja málið og fá skriflegan dóm
en það er e.t.v. fyrst og fremst gert ef til stendur að áfrýja
málinu.
Það er einnig umræða meðal dómara um það hvort við
eigum að taka upp danska fyrirkomulagið (sem er þó í
raun þýskt) þar sem dómari lætur uppi munnlegt álit að
loknum munnlegum málflutningi í stað formlegs dóms ef
um það er samkomulag. Aðilar óska þá yfirleitt ekki eftir
skriflegum dómi nema þeir ætli að áfrýja niðurstöðunni líkt
og í þýska kerfinu. Þetta er nokkuð óformlegt en dugar þó
yfirleitt til þess að enda ágreininginn. Allar nauðsynlegar
heimildir virðast vera fyrir hendi hér á landi en kúltúrinn
skortir. Hér á landi virðumst við vilja að dómarinn sé með
„pókerfeis“ fram að dómsuppsögu eða hvað?
Skilvirkni munnlegs málflutnings
Það sama á við í munnlegum málflutningi. Þar mættu dómarar
oft vera meiri þátttakendur og spyrja eða gefa með öðrum hætti til
kynna hvaða atriði lögmenn þurfa að útskýra betur
Ég er sammála því en hér hefur þó hver dómari sinn
persónulega stíl. Við verðum auðvitað að spyrja okkur, til
hvers er munnlegur málflutningur? Ég er ekki viss um að
öllum finnist að munnlegur málflutningur snúist um að
reifa málið fyrir dómaranum og reyna að sannfæra hann.
Sumir virðast telja að þetta sé vettvangur til þess að gera
eitthvað annað. Til dæmis eru sumir lögmenn sem horfa
ekki einu sinni á dómarann heldur virðast þeir aðallega vera
að flytja málið fyrir lögmann gagnaðila. Til er að lögmenn
gefi í skyn að dómarinn sé að trufla „flæðið“ í ræðunni
með spurningum. Auðvitað getur þó eitthvað verið til í
því í sumum tilvikum og vissulega á lögmaðurinn að fá að
flytja málið óáreittur. Svo er fólk fyrir utan dómstólana sem
telur rétt að sjónvarpa eða streyma málflutningi (jafnvel
einnig skýrslutökum!), en þá skapast augljóslega sú hætta að
menn hætti að flytja málið fyrir dómarann heldur einhverja
aðra. Hér kann málið að horfa öðruvísi við í héraði en t.d.
Hæstarétti þar sem málin hafa jafnan almenna þýðingu.
Dómarar getað óskað eftir flutningi um tiltekin atriði áður
en aðalmeðferð fer fram og það kemur fyrir, en þá verður
dómarinn auðvitað að vera búinn að setja sig vel inn í málið.
Við erum þó með dómaframkvæmd þar sem dómarar hafa
gert sig vanhæfa með fyrir aðalmeðferð með því að gefa
eitt og annað í skyn. Hér er vandrataður meðalvegurinn og
spurningin um okkar réttarfarskúltur vaknar aftur.