Lögmannablaðið - 2020, Blaðsíða 8

8 LÖGMANNABLAÐIÐ TBL 04/20
Þáttur dómstóla í Landsréttarmálinu
Mannréttindasáttmáli Evrópu og Mannréttindadómstóllinn
hafa í gegnum tíðina markað íslenskt dómskerfi og leitt til
jákvæðra og nauðsynlegra breytinga á íslensku réttarkerfi.
Meðal þess sem rekja má til evrópskrar mannréttinda samvinnu
er aðskilnaður dómsvalds og framkvæmdarvalds og stofnun
Landsréttar. Í dómi Yfir deildar Mannréttindadómstóls
Evrópu í Landsréttar málinu er umfjöllun um stöðu
dómsvaldsins sem gæti orðið íslenskum dómstólum brýning
til góðra verka í framtíðinni. Þó umfjöllunin sé hluti af
úrlausn þess máls sem var til skoðunar er engu að síður fullt
tilefni til þess að skoða ábendingar Mannréttindadómstólsins
í víðara samhengi í tengslum við hlutverk dómstóla.
Landsréttarmálið snýst öðrum þræði um mikilvægi þess
að hafa sjálfstæða og óvilhalla dómstóla sem eru óháðir
öðrum þáttum ríkisvalds. Einn hluti af því að vera með
óháða dómstóla er að dómarar séu ekki skipaðir á
þann hátt að efast megi um sjálfstæði þeirra. En skipun
dómaranna er bara byrjunin og mun meira þarf til svo að
dómskerfið sé raunverulega sjálfstætt og óvilhallt. Ástæðan
fyrir mikilvægi óháðra dómstóla er að eitt meginhlutverk
dómstólanna er að endurskoða athafnir framkvæmdar-
og löggjafarvalds. Sjálfstæðið má því ekki bara ná til
skipunarferlisins heldur verður það líka að endurspeglast
í málsmeðferð og niðurstöðum dómstólanna. Að tryggja
sjálfstæði dómstóla gagnvart öðrum þáttum ríkisvalds er
ekki til neins ef dómstólar eru þrátt fyrir það tregir til að
endurskoða athafnir annarra valdhafa.
Niðurstaða Mannréttindadómstólsins er að allir þrír
handhafar ríkisvalds hafi brugðist í málinu. Að því er
varðar þátt dómsvaldsins telur Mannréttindadómstóllinn
að Hæstiréttur hafi verið of varfærinn í nálgun sinni á
málið. Hæstiréttur hafi komið auga á og slegið föstum
alvarlegum annmörkum á málsmeðferð dómsmálaráðherra
en þrátt fyrir það hafi í reynd engar afleiðingar hlotist af
lögbrotunum. Dómsvaldið sinnti þannig ekki þeirri skyldu
HLUTVERK DÓMSTÓLA
Í LJÓSI DÓMS MANNRÉTTINDA DÓMSTÓLS
EVRÓPU Í LANDSRÉTTARMÁLINU