Lögmannablaðið - 2020, Blaðsíða 22

22 LÖGMANNABLAÐIÐ TBL 04/20
Ég þekki líka svona reglur frá Lúxemborg, EFTA- og
Evrópudómstólnum. Að einhverju leyti eru líka fyrirmyndir
hér á Íslandi frá öðrum dómstigum. Þetta eru nokkur atriði
sem þarf að bæta en það augljósasta er að koma einhverjum
böndum á magn pappírs og plasts.
Upp að vissu marki er þetta spurning um einfaldar reglur
sem við gætum sett fyrir lokun í dag en þetta verður þó ekki
gert nema í samstarfi og sátt við lögmenn. Ég býst þó ekki
við að lögmenn myndu mótmæla því ef skýrari viðmið yrðu
mótuð um þessi atriði. Auk þess er þetta að einhverju leyti
vandamál sem mun hverfa með aukinni rafvæðingu skjala í
dómsmálum sem krefst ákveðinnar festu og umgjarðar eðli
málsins samkvæmt. En svo vandast málið aftur á móti þegar
kemur að málflutningsskjölunum, stefnu og greinargerð.
Þar eru vandamál sem hverfa ekki með rafvæðingu heldur
munu mögulega versna.
Framsetning og lengd skjala
Ég tel löngu tímabært að skoða hvernig stefnur og
greinargerðir eru settar fram svo og hversu löng þessi skjöl
eiga að vera. Hvaða grunnupplýsingar eiga að vera í þeim,
eiga málsgreinar að vera númeraðar og fleira. Þessi skjöl
eru orðin mjög löng í dag og ég hef áhyggjur af því að þau
muni þróast enn frekar í óæskilega átt með rafvæðingu.
Það má kannski rifja það upp að þegar ég var í lagadeild
á fyrri hluta tíunda áratugar síðustu aldar þá var kenndur
þar dómur í réttarfari þar sem lögmaður hafði skilað
22 blaðsíðna stefnu og var málinu vísað frá héraðsdómi
sem skriflegum málflutningi. Þegar þessi dómur kom til
umfjöllunar í tíma var hlegið að því að einhverjum skyldi
hafa dottið svona vitleysa í hug. Nú þykir svona löng stefna
alls ekki óvenjuleg. Lögmenn halda e.t.v. að þeir líti út fyrir
að vera með vandaðri málatilbúnað ef málflutningsskjölin
eru löng en hér er magn ekki alltaf sama og gæði.
Getur verið að dómstólar beri einhverja ábyrgð á þessu, þ.e. hvernig
réttarfarið hefur þróast á undanförnum árum? Vissulega voru
stefnur einu sinni 1-2 blaðsíður en hvernig myndu dómstólar taka
á þannig stefnu í dag? Væri málið ekki bara vanreifað?
Já, ég get reyndar verið sammála því. Þessi þróun byrjar líklega
fyrir alvöru á 10. áratug síðustu aldar þegar Hæstiréttur var
að vinda ofan af miklum málahala og leitaðist við að gera
málsmeðferðina skilvirkari. Eitt af því sem Hæstiréttur
greip til var að skera niður málflutningstíma lögmanna. Þá
brugðust lögmenn við með því að stækka skriflega hluta
málflutningsins og það var að einhverju leyti umborið af
Hæstarétti. Þróunin hefur því orðið sú að málflutningur
hefur færst í meira mæli yfir í skriflega hlutann sem er
kannski ekki í fyllilega í samræmi við meginregluna um
munnlega málsmeðferð. Þessi þróun í Hæstarétti smitaðist
síðan yfir á héraðsdóm og nú síðast Landsréttar. Í héraði
hafa lögmenn þó ekki alveg eins góða afsökun þar sem
málflutningstími í héraði er ekki takmarkaður með sama
hætti og á æðri dómstigum.
Jafnvægið milli skriflegs og munnlegs málflutnings
En ef maður lítur ekki á meginregluna um munnlegan málflutning
sem heilaga og óhagganlega en horfir á þetta praktískt – Er ekki
í raun og veru gott fyrir dómara að hafa málatilbúnaðinn að
mestu leyti skriflegan í stað þess að treysta á að allt komist til
skila munnlega?
Ég held að flestir dómarar myndu segja að það sé ekkert
að því að hafa langar stefnur og greinargerðir svo lengi
sem málatilbúnaðurinn er skýr og markviss. Vandamálið er
hins vegar að þessi löngu skjöl eru iðulega þannig að það
er verið að fara í hringi, skrifa sömu hlutina upp aftur og
aftur með blæbrigðum. Dómarinn er því oft með mikinn
texta fyrir framan sig en samt er ekki alltaf ljóst af textanum
hvert er verið að fara. Svo kemur greinargerð og í stað
þess að hún svari stefnunni með markvissum hætti er þar
e.t.v. einnig farið í hringi út um víðan völl. Eitt af því
sem dómari getur gert við þessar aðstæður er að nýta sér
heimild í einkamálalögunum til þess að óska eftir skriflegri
upptalningu á málsástæðum við aðalmeðferð. Auðvitað
vill héraðsdómari ekki vera sakaður um það að hafa ekki
tekið afstöðu til allra málsástæðna og hætta á ómerkingu.
Af því hlýst svo aftur að „hérinn“ á það til að hafa útlistun
á málsástæðum og lagarökum aðila í dóminum ótæpilega
langa.
E.t.v. má spyrja hvort munnleg málsmeðferð sé að einhverju
leyti orðin meira í orði en á borði. Þetta á sérstaklega
við í Landsrétti og Hæstarétti þar sem aðilar hafa skilað
ítarlegum málflutningsskjölum á lægri dómstigum, síðan
bætast við hliðsjónargögn og svo mæta menn og fá að flytja
málið í kannski 30 til 45 mínútur. Eigum við kannski frekar
að horfast í augu við orðinn hlut og taka í auknum mæli upp
skriflega málsmeðferð á æðri dómstigum? Fyrirkomulagið
yrði þá þannig að aðili fær kost á að svara skriflega stefnu/
greinargerð, eins við sjáum í skriflegu réttarfari víða erlendis,
og svo yrði stuttur munnlegur málflutningur í lokin til þess
að gefa dómara kost á spurningum og taka málið saman.
Að mínu mati horfir þetta þó öðruvísi við í héraði því þar
er málið á hreyfingu allt fram að málflutningi.