Dagblaðið Vísir - DV - 22.01.2021, Blaðsíða 12

12 FRÉTTIR 22. JANÚAR 2021 DV
Lífsstíll nútímafólks gerir
það einnig að verkum að
við fáum frekar krabba-
mein en áður.
Halla segir félagið hafa lagt Leitarstöðinni til fé til viðbótar við opinbert framlag. MYND/STEFÁN
komulagi og samningurinn
frá 2013 var framlengdur
áfram þar til opinberar
stofnanir taki við áramótin
2020/2021. Það var svo um
miðjan júní 2020 sem þessum
stofnunum er tilkynnt form­
lega um að þær eigi að taka
við þessum verkefnum. Þessu
fylgdu ekki leiðbeiningar
heldur var einfaldlega til­
kynnt með bréfi að verkefni
sem voru á einni hendi eru
færð á margar hendur. Leit­
arstöð Krabbameinsfélags­
ins fékk engar leiðbeiningar
varðandi frágang mála, upp­
lýsingar um hvernig ætti að
skila verkefninu til annarra
eða verklokaáætlun, hvorki
frá Sjúkratryggingum né
ráðuneytinu, þjónustusamn­
ingurinn rann bara út. Auð­
vitað var hins vegar samstarf
við stofnanirnar sem tóku við
verkefnunum.
Ég held að það hafi sýnt
sig að undirbúningurinn sem
þessum stofnunum, Land­
spítalanum, heilsugæslunni og
Embætti landlæknis var gef­
inn hafi verið allt of stuttur.
Við sjáum að ótal hlutir eru
enn ófrágengnir.“
Tæki og starfsfólk til staðar
Halla segir að Krabbameins­
félagið hafi aldrei lagst gegn
breytingunni heldur viljað að
vandað væri til verka. Þá hafi
starfsfólk félagsins upplifað
að engin skýr svör hafi borist
varðandi ástæðu þess að farið
var í breytingarnar.
„Við höfum ekki fengið
að heyra hvort þetta snýst
um hagræðingarsjónarmið,
hvort þetta snýst um að hægt
sé að sinna skimuninni betur
annars staðar og þetta sé því
betra fyrir þær konur sem
koma í skimun. Það hefur í
raun aldrei komið fram af
hverju. Helst hefur verið
nefnt að það sé hvergi annars
staðar sem félagasamtök sjái
um krabbameinsskimun, sem
eru auðvitað ekki rök, og svo
að það verði betra aðgengi
fyrir konur. Það á hins vegar
enn eftir að koma í ljós og ég
hef ekki séð raunverulegt mat
á því að aðgengið muni batna.
Mín upplifun er að það skorti
heildræna áætlun.“
Þá segir Halla að í öllum
samtölum hafi Krabbameins­
félagið lagt áherslu á að pass­
að yrði upp á þá sérþekkingu
sem orðið hefði til hjá starfs­
fólki félagsins. „Við hefðum
talið eðlilegt að starfsfólkið
fylgdi verkefninu yfir til
stofn an anna. Hjá starfsfólk­
inu hefur byggst upp verðmæt
sérþekking sem halda þarf í.
Þegar Landspítalinn fær það
verkefni að taka við brjósta­
skimun er spítalinn ekki með
húsnæði, ekki með tæki og
ekki með sérhæft starfsfólk.
Öllu starfsfólki Leitarstöðv­
arinnar var sagt upp um ára­
mótin. En Landspítalinn fór
síðan í að kaupa tæki og ráða
það sérhæfða starfsfólk sem
hér sinnti brjóstaskimunum.
Fleiri starfsmenn hafa fengið
starf hjá stofnunum ríkisins
en einn hópur situr sérstak­
lega eftir og það eru þeir sem
sinntu frumurannsóknum leg­
hálssýna.
Þetta eru tæplega tíu starfs­
menn með mikla sérþekkingu,
lífeindafræðingar, líffræðing­
ur og læknir og aðstoðarmenn.
Þessi verkhluti var skilinn
eftir í lausu lofti. Heilsugæsl­
unni var falið að sinna leg­
hálssýnatöku og leita tilboða
vegna rannsókna á sýnunum.
Við heyrðum síðan bara af því
þegar ráðherra greindi frá því
á Alþingi að rannsóknirnar
yrðu gerðar erlendis tíma­
bundið sem er nokkuð sem ég
skil ekki. Landspítalinn var
að fá gríðarlega öflugt tæki
til að greina COVID­sýni og
það myndi einnig nýtast til að
greina þessi leghálssýni. Þess
í stað eru tvö þúsund sýni enn
í kassa síðan í nóvember því
ekki var búið að ganga frá
samningum um hver ætti að
rannsaka þau. Tækin eru til
staðar hér á landi og sömu­
leiðis starfsfólk með þá sér­
þekkingu sem til þarf. Land­
spítalinn bara græjaði það
sem til þurfti vegna brjósta­
skimananna og ég skil ekki
af hverju það er ekki hægt að
gera það sama þegar kemur að
leghálssýnunum.“
Átak til að auka þátttöku
Samhliða flutningi á skim­
unum var tilkynnt um ára­
mótin að hætta ætti að skima
konur fyrir brjóstakrabba­
meini frá fertugu eins og
hafði verið heldur færa ald­
ursviðmiðið upp í fimmtíu
ár. Þetta lagðist illa í konur
sem brugðust kröftuglega við
og söfnuðu hátt í 35 þúsund
undirskriftum á örskömmum
tíma þar sem breytingunni
var mótmælt. Stuttu síðar til­
kynnti heilbrigðisráðherra að
breytingunni yrði frestað og
ástæður hennar kynntar betur
í millitíðinni.
„Þarna sá maður ótrúlega
samstöðu meðal kvenna og
greinilegt að þær kunna vel
að meta að geta farið í skimun
vegna brjóstakrabbameins.
Það var alveg fyrirsjáanlegt
að það er ekki hægt að keyra
svona breytingar í gegn án
þess að eiga samtal um þær
og af hverju þetta þótti óhætt.
Viðbrögðin voru þó jafnvel
meiri en ég átti von á. Kon­
ur hér á landi geta sannar­
lega látið í sér heyra. Allar
breytingar í heilbrigðisþjón­
ustu þarf að kynna vel og þar
getum við lært mikið af CO­
VID­tímanum þar sem mikið
var lagt upp úr upplýsingagjöf
og reglubundnu samtali við
fólkið í landinu.“
Halla segir að eins ánægju­
legt og það er að konur vilji
halda í brjóstaskimun fyrir
konur eldri en fertugar þá sé
mikilvægt að þær taki líka
höndum saman og nýti boð í
skimanir, og skimun vegna
leghálskrabbameins. „Við
fórum í átak haustið 2018 til
að auka þátttökuna og náðum
að fjölga komum mjög mikið. Í
fyrstu bylgju COVID þurftum
við að loka í nokkrar vikur en
ef við tökum þann tíma ekki
með þá hefur þessi aukna
þátttaka haldist.“
Skimanir aldrei 100%
Síðasta vor kom í ljós að skjól­
stæðingur Leitarstöðvar
Krabbameinsfélagsins hafði
greinst með leghálskrabba­
mein þrátt fyrir að hafa fengið
neikvæða niðurstöðu í legháls­
skimun hjá leitarstöð Krabba­
meinsfélagsins árið 2018.
Mikil fjölmiðlaumfjöllun var
um málið og margar konur
óttaslegnar um að það væri
lítið að marka þessar skim­
anir. Krabbameinsfélagið tók
þessu mjög alvarlega og setti
í gang endurskoðun á fimm
þúsund sýnum. Ekkert viðlíka
kom í ljós við endurskoðunina.
Halla segir hins vegar
mikilvægt að átta sig á því
að skimun sé aldrei 100%
örugg. „Það er eðli skimunar
að það kemur fyrir að ekki
sjáist breytingar sem þó eru
til staðar. Það gerist í öllum
skimunum, hvort sem það
eru leghálsskimanir, brjósta­
skim anir eða ristilskimanir.
Þess vegna eru þær ekki full­
komin trygging fyrir því að
fólk sé ekki með krabbamein.
Að því leyti má segja að það
sé ekki óeðlilegt að upp komi
að frumubreytingar sjáist
ekki í skimun. Fyrir þann
sem lendir í slíku er það hins
vegar mikill harmleikur. Það
er líka erfitt fyrir starfsfólk
sem kemur þar að. Sem betur
fer gerist þetta eiginlega aldr­
ei en það er óhjákvæmilegt
að það gerist einhvern tím­
ann. Árangur Leitarstöðvar
Krabbameinsfélagsins er með
því allra besta sem gerist í
heiminum.“