Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2015, Qupperneq 56

55RÚNARISTURNAR Á MARMARALJÓNINU FRÁ PÍREUS, NÚ Í FENEYJUM
Þessi Ásmundur er ekki sami maður og áðurnefndur Ásmundur Kárason,
sem um 50 árum fyrr innleiddi skrautstílinn í rúnaristum Svíþjóðar, heldur
yngri og jafnvel ennþá listfengari kollegi. Hið f lókna mynstur er dæmigert
fyrir hinn upplenska „rúnasteinastíl“ eins og hann var algengastur við
lok 11. aldar og þess vegna er hægt að tímasetja ristuna til tímabilsins frá
því um 1070 til 1100 eða fyrsta áratugs 12. aldar. Eftir þann tíma hverfa
rúnasteinarnir af sjónarsviðinu og legsteinar taka við, enda kirkjur þá óðum
að rísa um gjörvallt Svíaríki.33
Því miður er ristan svo illa farin að ekki er ljóst hvort félagar Ásmundar,
þeir Áskell og Þórleifr, hafi verið lífs eða liðnir þegar Ásmundur gerði
ristuna eða hverra erinda þeir hafi verið í Píreus. Á þessu tímabili (1070-
1100) háði Býsans margar orrustur, sérstaklega við Norðmenninga,34 og
mjög sennilega hafa þeir félagar tekið þátt í einhverri þeirra.
Árið 1071 stóð mikil orrusta við Bari á suðausturströnd Ítalíu milli
Norðmenninga á Sikiley og Býsans sem tapaði orrustunni og missti þá fyrir
fullt og allt öll yfirráð yfir svæðum á Ítalíu. Að sjálfsögðu tóku væringjar
þátt í þessari orrustu og hafa þá getað komið við í Píreus á leið til eða
frá hildarleiknum.35 1081 réðust Norðmenningar á borgina Dyrrachion
á vesturströnd Grikklands (nú Dürres í Albaníu). Í lokaorrustunni 1082
tapaði her keisarans gjörsamlega og keisarinn varð að f lýja. 1087 háði
her keisarans mikla orrustu við Pechénega við Distra (Silistra/Drastar) í
Norður-Búlgaríu. Enn tapaði lið keisarans sem aftur varð að f lýja.36
Eftir þennan bardaga eru væringjar ekki nefndir í sögu Önnu
Komnenu37 en ritið er ein besta heimild sem völ er á um býsanska ríkið á
33 Eins og áður er sagt er þessi rista fallegri og betur gerð en flestar þekktar ristur í Svíþjóð og
mynstrið minnir á stílinn á gotlenskum myndasteinum sem á seinni hluta 11. aldar breyttust í
rúnasteina, þegar myndirnar hurfu og rúnasteinastíll að upplenskri fyrirmynd kom í staðinn og þá oft
með flóknara, fallegra og fíngerðara mynstri en fyrirmyndin í Svíþjóð, enda er kalksteinn auðveldari
í vinnslu en granít. Ef til vill má ætla að þetta hafi stafað af áhrifum frá eldri stílum, Jelling- og
Mammenstíl sem setja svip sinn á gotlensku myndasteinana þegar þeir eru að breytast frá hreinum
myndasteinum í rúnasteina med skrautstíl og rúnum (um þróun myndasteinanna sjá Wilson 1995,
bls. 63ff). Mér hefur stundum flogið í hug að þegar rúnasteinar voru að fara úr tísku á meginlandinu
hafi rúnameistararnir flutt sig til Gotlands og haldið iðn sinni áfram þar, en þeir rúnasteinar í
myndasteinsformi sem þar voru reistir um þessar mundir eru svo líkir þeim upplensku að einhver
tengsl hljóta að vera þar á milli. Einstakir drættir í ristunni á ljóninu geta minnt á gotlensku steinana,
m.a. hinn klofni búkur eftir hausinn og hin langa hnakkatota sem vindur sig í kringum búkinn. Ein
s-rún (․) er dæmigerð fyrir Gotland. Ekki er óhugsandi að Ásmundur hafi komið við á Gotlandi á
leið sinni til Miklagarðs.
34 Sigfús Blöndal (1954) kallar Franka, afkomendur Norðurlandabúa í Frakklandi frá tímum Göngu-
Hrólfs, sem síðar náðu undir sig Sikiley og stórum hluta Ítalíu, þessu nafni og hef ég haldið því hér.
35 Sigfús Blöndal 1954, bls. 182-184.
36 Sigfús Blöndal 1954, bls. 170-184; D’Amato 2010, bls. 8-10.
37 Linnér 1993.