Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2015, Page 68

67RANNSÓKN RAUÐABLÁSTURSMINJA Í SKÓGUM Í FNJÓSKADAL
bjarglegur og nægur til eldiviðar.12 Skóglendi var hins vegar farið að hnigna
víða í Fnjóskadal um miðja 18. öld eins og fram kemur í Ferðabók Eggerts
og Bjarna og þegar Ólafur Olavius var á ferð um dalinn 1777 sá hann
ekki skóg í dalnum annan en lítinn blett vestan Fnjóskár gegnt Hálsi.13
Hvort það hafi verið í landareign Skóga er óvíst en ekki ólíklegt miðað
við lýsingu.14 Undir lok 19. aldar er hins vegar með öllu orðið skóglaust
í vestanverðum dalnum.15 Greinilegt er að skógur og gott beitiland hafa
verið aðalkostir jarðarinnar en eftir að skógur þvarr þótti jörðin kostarýr
þar til að tún fóru að stækka.16
Engar fornleifarannsóknir höfðu farið fram í Skógum fyrir 2006 og
eini fornleifafundurinn sem greinarhöfundum er kunnugt um á jörðinni er
fundur hugsanlegs kumls, eða heiðins legstaðar, á síðasta áratug 19. aldar.
Þá fundust gripir og bein á svonefndum Jónshöfða sem er melhóll suður
og upp frá bænum. Engin rannsókn fór fram á staðnum en samkvæmt
lýsingu finnanda fundust þar járnmél, brýni og „ýmislegt af járnarusli“ 17
ásamt manna-, hesta-, og hundabeinum.18 Ekkert af þessu, að mélunum
undanskildum, barst á Þjóðminjasafnið og litlar upplýsingar aðrar fylgdu
um fundarstaðinn eða umbúnað grafarinnar. Sé með réttu um kuml að
ræða teygir það sögu staðarins aftur til heiðins tíma um eða fyrir aldamótin
1000. Þó er ekki hægt að fullyrða að það tengist fastri búsetu í Skógum
frekar en t.a.m. á Hróarsstöðum sem er næsta jörð sunnan við.
Heimildir um sögu jarðarinnar eru því rýrar og fátt sem vekur á henni
sérstaka athygli. Ólíkt hinum jörðunum í dalnum þar sem vitað er um
járnvinnslu, voru aukinheldur engar heimildir um gjallfundi vegna jarðrasks
af náttúru eða manna völdum og ekki getið um aðrar minjar sem tengja
mátti slíkri vinnslu. Slíkar leifar hljóta þó að hafa komið í ljós þegar grafið
var niður fyrir fjárhúsunum, en það e.t.v. ekki þótt í frásögur færandi. Þetta
eru engu að síður umfangsmiklar minjar sem vitna um stórfellda vinnslu
á járni, en áður en þeim verður lýst er rétt að gera grein fyrir því í hverju
rauðablástur felst og hvernig menn telja að hann hafi farið fram.
12 JÁM 11, bls. 79.
13 Eggert Ólafsson 1943, bls. 679-733; Ólafur Olavius 1964, 2. bindi, bls. 360-362.
14 Þetta skógleysi í Fnjóskadal stangast þó á við aðrar heimildir um skóg á nokkrum jörðum í dalnum
um 1800. Sbr. Sigurður Sigurðsson 1900, bls. 152.
15 Þorvaldur Thoroddsen 1898.
16 Helgi Jónasson ofl. 1986, bls. 141.
17 Kristján Eldjárn 2000, bls. 191-192.
18 Kristján Eldjárn 2000, bls. 191.