Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2017, Blaðsíða 102

101SVIPMYND AF MENNINGARLANDSLAGI – ÍSLENSK TÚNAKORT
reglugerðinni er tún skilgreint sem „… það land, sem borið er á og árlega
slegið“ og matjurtagarðar „þeir, sem í daglegu máli eru kallaðir garðar og
sáð er í til kartaf lna, rófna eða annarra matjurta“ (gr. 4 og 5). Í reglugerðinni
er kveðið á um að þess sé getið sérstaklega ef tún hafi nýlega verið færð út en
útgræðslan ekki komin í rækt og einnig að nátthaga skuli mæla hvort sem
hann sé áfastur túni eða stakstæður, ef hann sé girtur „sauðheldri girðingu,
taddur og árlega sleginn“.15 Þar kemur einnig fram að sáðlönd, sem gera á að
túnum en sáð séu til bráðabirgða höfrum eða öðru, skuli talin með túnum
en jafnframt að ef óræktaðir blettir, s.s. mýrasund eða móar, nema fjórðungi
eða meira af teigi innan túns, skuli draga stærð þeirra frá túnstærðinni og
sýna svæðið á túnakortinu (gr. 4). Reglugerðin kveður á um (gr. 6) að við
mælingarnar eigi að nota keðju eða mæliband og hornspegil eða krosstöf lu,
„eftir því sem þarf“ og mælistangir en þess getið að í stað þeirra megi nota
alls konar sköft. Kveðið er á um að túnið „með hússtæðum og öðru, sem
innantúns er,“ skuli mælt og staðsett en draga eigi matjurtagarða, bæjarstæði
og önnur hússtæði og vegi frá túnstærðinni (gr. 6 og 7). Fram kemur að sýna
skuli þann hluta túns sem sé girtur með punktalínu og giska á hversu stór
hluti túns sé sléttur/þýfður. Samkvæmt reglugerðinni skyldi gera tvö eintök
af öllum túnakortum og afhenda þau oddvita sýslunefndar í lok hvers árs.
Hann skyldi koma öðru þeirra í Stjórnarráðið en hitt eintakið skyldi senda
ábúanda.16 Í fylgiskjölum með drögum að reglugerðinni frá Búnaðarfélaginu
(sem var samþykkt óbreytt) kemur fram að félagið taldi best að einungis yrði
tilnefndur einn mælingamaður í hverri sýslu, sér í lagi þeim minni.17
Aðföng
Þegar reglugerðin var komin fram var ljóst að hefjast þyrfti handa við
að leysa úr ýmsum praktískum málum og má sjá af skjalasafni varðandi
túnamælingarnar að vorið 1916 var unnið að úrvinnslu slíkra mála. Ákveðið
var að þeir túnakortsuppdrættir sem skilað yrði til Stjórnarráðsins skyldu
gerðir á teiknipappírsarkir sem væru 55 x 37 cm stórar. Eintak jarðeiganda
átti hins vegar að vera gert á gagnsæjan pappír og var mælingamönnum
gert að ákveða stærð þeirra blaða. Af bréfaskriftum má ráða að talið var
15 „Reglugjörð um mælingar á túnum og matjurtagörðum samkvæmt lögum númer 58, 3. nóvember
1915“, bls. 37.
16 Samkvæmt þessu hafa ábúendur á nærri öllum jörðum landsins fengið túnakort til eignar. Þetta er
athyglisvert, en höfundur sem hefur farið víða um sveitir og skráð fornleifar hefur ekki enn hitt
heimildamann á nokkrum bæ sem lumar á slíkum uppdrætti.
17 Fylgiskjal með drögum að reglugerð um túnamælingar, frá Búnaðarsambandi Íslands til Stjórnarráðs,
dagsett 29. desember 1915.