Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2017, Side 155

ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS154
var notast við gagnagrunn um heimagrafreiti sem Skipulagsnefnd
kirkjugarða (nú Kirkjugarðaráð) lét taka saman á árunum 1993-2004 að
frumkvæði Guðmundar Rafns Sigurðssonar, en auk hans unnu Aðalsteinn
Steindórsson (umsjónarmaður kirkjugarða), sr. Sigfús J. Árnason og Krist-
mundur Hannesson að gerð grunnsins.
Mold grær holdi kæru – um upphaf heimagrafreita
Elsta umsókn um heimagrafreit er frá
Þórði Sigurðssyni á Fiskilæk í Borgarfirði.5
Umsóknina sendi hann til Hilmars Finsen
sem var fyrsti landshöfðingi Íslands.
Umsóknin var með danskri þýðingu á
bréfaskiptum Þórðar við stiftsyfirvöld.6
Leyfið fyrir heimagrafreitnum fékk hann
25. maí 18787 og varð þar með fyrstur til
að stofna til heimagrafreits á jörð þar sem
aldrei hafði verið jarðað áður svo að vitað
væri til. Leyfið frá konungi til handa
Þórði birtist í Stjórnartíðindum 1878.8
Fleiri áttu svo eftir að fylgja í kjölfarið.
Árið 1893 fékk bóndinn í Mjóadal9 í
Húnavatnssýslu að gera heimagrafreit10 og
ári seinna fékk Hallur Einarsson bóndi á
Rangá í Norður-Múlasýslu svipað leyfi.11
Sólveig Sigurðardóttir á Sleðbrjóti,12 í
sömu sýslu og Hallur, fékk sitt leyfi 189513 og svo fékk Markús Loftsson
bóndi á Hjörleifshöfða leyfi fyrir grafreit 1898.14 Eitt dæmi er til um bónda
5 Íslenska stjórnardeildin. Bréfadagbók 15, kassi 10, örk 36.
6 Sama heimild.
7 Stjórnartíðindi 1878, B-deild, bls. 81.
8 Sama heimild.
9 Íslenska stjórnardeildin. Bréfadagbók 18, kassi 1, örk 21.
10 Heimagrafreiturinn í Mjóadal er með sérstakari heimagrafreitum hér á landi. Hann var undir þaki og
lágu göng í hann úr bænum. Sverrir Haraldsson 1994, bls. 150.
11 Íslenska stjórnardeildin. Bréfadagbók 18, kassi 10, örk 2.
12 Árið 1926 var svo reist kirkja á Sleðbrjóti, virðist hún þó ekki upphaflega hafa verið í neinum tengslum
við heimagrafreitinn því að nokkur vegur mun hafa verið á milli þeirra. Ásmundur Guðmundsson
1927, bls. 158.
13 Íslenska stjórnardeildin. Bréfadagbók 18, kassi 17, örk 16.
14 Íslenska stjórnardeildin. Bréfadagbók 19, kassi 11, örk 9.
Til konungs!
Hjer með dirfist jeg allra
undirgefnast að fara þess á leit,
að yðar Hátign allra náðugast
veitið mjer leyfi til, að mega búa
til hjer í Brokey grafreit, sem
jarðneskar leifar mínar og minna
afkomenda, sem þess vilja óska,
mættu greptrast í.
Þessa mína undirgefnustu
beiðni ber jeg [hér vantar eitt
orð] fram fyrir yðar Hátign sakir
einúngis þess, að löng dvöl á
þessum stað hefur gjört mjer hann
svo kæran að jeg vil hvorki lífs
nje liðinn hjeðan fara en óska
innilega, að bein mín mættu
hvílast hjer í friði.
Úr bréfi Jóns Bergssonar í Brokey til konungs.