Vinnan - 01.05.1948, Blaðsíða 30

BJORN ÞORSTEINSSON:
Frá Tékkóslóvakíu
Björn Þorsteinsson kennari dvaldist í Tékkoslovakíu
um mánaðartíma s.l. sumar. Eftirjarandi grein er
skrifuð snemma á s.l. hausti, skömmu eftir heim-
komu B. Þ. Þykir Vinnunni ekki ósennilegt, að mörg-
um lesendum ritsins þyki fróðlegt að kynnast því,
hvernig afstaða og viðhorf Tékka kom þessum ís-
lenzka menntamanni fyrir sjónir mörgum mánuðum
fyrir stjórnarskiptin 20. febr. En eins og kunnugt er
hefur slíkum firnum blekkinga og moldviðris verið
þyrlað upp í sambandi við þau, að slíks eru fá dæmi.
Þótt Tékkar virðist nærri því á einu raáli um þaö,
að fylkja sér í hóp hinna sósíölsku ríkja Evrópu, þá er
álit þeirra á Rússum mjög margvíslegt. 'iomrnúnistarn-
ir sögðu, að afstaða sín til Rússanna R £gðist fyrst og
fremst á því, að þeir hefðu alltaf reynzt Tékkum vinir
í raun. Þeir hefðu átt mestan þátt í að losa landið við
Þjóðverja, og alltaf staðið við allar skuldbindingar
sínar í garð Tékka. Rússland væri einnig sterkasta al-
þýðuríkið í veröldinni, og gætu Tékkar lært raargt af
þeim. Auk þess skapaði hagkerfi Rússanna viðskipta-
vinum þeirra öryggi. Sósíaldemókratarnir lögðu aftur
á rrióti aðaláherzlu á, að lega landsins, öryggi og fjár-
hagur krefðist þess, að góðri sambúð yrði haldið við
Rússland. Flestir þeirra hæddust þó mjög að því, að
lega landsins krefðist þess, að Tékkar væru kommún-
istar. „Það er ekki von, að ástandið sé gott á Vestur-
löndum, ef þið hugsið eftir breiddargráðum,“ sagði
kíminn karl, yfirmaður við tryggingarstofnun ríkisins,
við mig og bandaríkskan blaðamann, sem sptirði hann
að því, hvort lega landsins myndi ekki orsaka, að
Tékkoslovakía yrði kommúnistískt land í framtíðinni.
„Það væri fyrir löngu orðið úti um okkur, ef við hefð-
um bundið skoðanir okkar við legu landsins á hverj-
um tíma,“ hélt hann áfram. En hvernig stendur þá á
hinu mikla gengi kommúnistanna og fylgishruni sósíal-
demókratanna í Tékkoslovakíu? Ég lagði þessa spurn-
ingu fyrir fjölda manns þar á meðal aðalritstjóra Pravo
Lidu, aðalblaðs kratanna austur þar og sósíaldemó-
krata innan stjórnarinnar. Þeir töldu, að fylgishrun
flokksins orsakaðist að verulegu leyti af því, að hann
hefði verið of viss um fylgi sitt hjá þjóðinni, en slík
fullvissa hefði orsakað eins konar stöðnun og deyfð
innan hans. Onnur atriði væru svik Vesturveldanna í
Munchen, hlutdeild Rússa í því að reka Þjóðverja úr
landinu, og síðast en ekki sízt hefði það valdið miklu
um, sagði annar þeirra skellihlæjandi: „Kommúnist-
arnir voru búnir að hamra á því sýknt og heilagt, að
þeir væru einu lýðræðissinnarnir í veröldinni.“ Við-
ræðurnar við þessa góðu menn urðu mér lexía í al-
mennri hóttvísi, svo sanngjarnir virtust þeir vera í
garð andstæðinganna og lausir við tilfinningasemi. Ég
spurði þá, hvort verkalýðurinn hefði ekki lent á villi-
götum með því að fylkja sér undir merki kommún-
istanna, þar sem þeir væru taldir einræðissinnaðir.
„Mér finnst það persónulega,“ sagði annar, „en við í
Tékkoslovakíu erum fyrst og fremst lýðræðissinnar,
allir, 99% af þjóðinni. Ég fullvissa yður.“ „En hvað
finnst þá Rússunum um kommúnistana ykkar?“
„Þér getið séð það hér í blöðunum á götunni. Eystra
eru þeir nefndir kratar, en vestra réttlínu kommúnistar.
Við hérna í Tékkoslovakíu eigum við okkar eigin örð-
ugleika að stríða. Þjóðin hefur orðið fyrir ólíkum
menningarstraumum bæði að austan og vestan. Stjórn-
málaflokkarnir hér eru hluti af okkar þjóð, en engum
öðrum þjóðum. Ég býst við, að sósíaldemókratarnir
vinni aftur smám saman það, sem þeir hafa tapað.
Sjáið þér til. 011 þjóðin hefur sameinazt um Benes.
Öllum geðjast að honum. En stundum þarf fimm ár
til að bæta fyrir einnar mínútu glappaskot."
Þótt menn setji kosningasigur kommúnista þannig
að nokkru í beint samband við herför Rússa til lands-
ins 1945, þá er ekki nema hálfsögð sagan. Ég fékk eng-
an Tékka til að kannast við, að Rússar hefðu sýnt
nokkra íhlutun við kosningar til þingsins, enda voru
þeir þá flestir farnir úr landi, eða kommúnistar hefðu
beitt þvingunarráðstöfunum við þær. Aftur á móti rök-
studdu sumir andúð sína á kommúnistum með því, að
hún hefði vaknað, er þeir sáu aðfarir rússneska hers-
ins 1945 og kynntust hermönnunum. Þeir sögðu, að
Rússarnir hefðu verið lítið betri en Þjóðverjar. „Það.
sein Þjóðverjar eyðilögðu ekki, það eyðilögðu Rússar,“
sagði nýgift kona við mig með megnri fyrirlitningu.
Salerni, vatnsleiðslur og bílar voru þeim ókunn fyrir-
brigði. Þeir stálu öllu steininum léttara og skáru leðrið
úr sporvagnasætunum, ef þeir náðu ekki til annars.
Flestir sögðu aftur á móti, að herinn hefði verið mjög
vel útbúinn, góður í umgengni og kynni sín við hann
hefðu einmitt vakið traust sitt á Rússum og stjórn
þeirra. Öllum bar saman um það, að hermennirnir
88
VINNAN