Vinnan - 01.12.1976, Qupperneq 4

„Eindreginn félagsskapur
gjörbreytir íslensku þjóðlífi.
Skömmu áður en Alþýðusamband
Islands varð 60 ára í vor sýndu verka-
lýðssamtökin gildi samtakamáttarins.
I viðfeðmasta verkfalli í sögu ís-
lenskrar verkalýðshreyfingar kom
glöggt fram hvers verkalýðssamtökin
eru megnug, hvernig hægt er að mæta
kjaraskerðingarstefnu með samstilltu
átaki. Alþýðusambandið sem hefur um
47 þúsund félagsmenn í 225 félögum
hefur í sex áratuga baráttu knúð fram
gjörbreytt lífsskilyrði og þvingað
stjórnvöld til að taka á fjölmörgum fé-
lagslegum málefnum.
Þegar skoðuð er staða og þróun
verkalýðssamtakanna á Islandi í
dag, þá er gildi samtakanna og
samtakamátturinn lykilorðin til
skilnings á áhrifum verkalýðs-
stéttarinnar á íslenska þjóðfélags-
þróun á 20. öld. Einn brautryðjandi
íslenskra verkalýðssamtaka orðaði
það svo í grein fyrir 65 árum: „Því
hvað eru félögin annað en neyðaróp
gáfaðrar en þjáðrar alþýðu, . . . yfir-
lýsing um að nú vilji hún hjálpa sér
sjálf og skeyti engu um bölbænir og
spott þeirra sem byggja upphefð
sína á niðurlægingu hennar?‘“) Frá
því þessi orð voru skráð hefur verka-
lýðshreyfingin „hjáipað sér sjálf“ að
bæta lífskjörin með samtakamættinum
og ekki hirt um „bölbænir og spott“
sem nóg hefur verið af!
Hvernig var ástandið þegar
engin verkalýðsfélög voru til?
Eftirfarandi lýsingu er að finna frá
síðasta fjórðungi 19. aldar er fram-
leiðsluhættir auðvaldsskipulagsins
voru að nema hér land við sjávarsíð-
una:
„I Reykjavík og öðrum verslunar-
stöðum var sú óregla á vinnunni um
1889-90, að daglaunamenn hjá kaup-
mönnum höfðu óreglulegan vinnutíma,
urðu stundum að vinna frá því snemma
á morgnana til kl. 9-10 á kvöldin og
þar við bættist að þeir höfðu engan á-
kveðinn tíma til að neyta matar, held-
ur urðu að stelast til að rifa í sig mat-
inn undir pakkhúsveggjunum og á
bryggjunum, eins og hungraðar skepn-
ur eða siðlausir mansmenn. Daglaun-
in voru þá (1889) vanalega 2 krónur
og 50 aurar fyrir karlmenn og 1 kr. 50
aur. fyrir kvenmenn, og þær fengu
ekki meira kaup, þó þær ynnu sama
verk og karlmaður, t.d. bæri á bör-
um móti karlmanni allan daginn. Þessi
daglaun voru hjá kaupmönnum jöfn,
hvað langt sem dagsverkið var; þó var
þá farin að tiðkast tímaborgun dag-
launamanna hjá embættismönnum og
öðrum borgurum bæjarins. Kaupið
fengu verkmenn kaupmanna ekki borg-
að út í peningum, þó það væri talið eftir
peningareikningi, heldur urðu að taka
það út í vörum með hærra verði en
peningaverði. Flestir þessir verkmenn
voru mjög háðir kaupmönnum vegna
skulda.“2)
Þessi lýsing á lífi daglaunamanna
í Reykjavík gefur all glögga mynd af
réttindaleysi vinnulýðsins um þetta
leyti, þegar höfuðstaðurinn taldi rúm-
lega fimm þúsund íbúa og stéttafélög
höfðu ekki fest rætur. Kaupmanna-
stéttin var þá að hasla sér völl og
byrjuð að festa fé sitt í þilskipum en
sú útgerð varð fyrsti vísir að stórat-
vinnurekstri á Islandi. Það er á þess-
um tíma er blautfiskverkun kaup-
manna var helsta arðránsleið hinnar
nýju valdastéttar, sem skáldið Gestur
Pálsson gefur raunsanna mynd af í
smásögunni „Blautfiskverslun og bróð-
urkærleikur“.
En hverjir stóðu verst að vígi í þess-
um bæ, þar sem hin vinnandi stétt
var samtakalaus:
„Kvenfólkið, sem þið sjáið þama á
eyrinni með kolin, saltfiskuin og syk-
urkassana, það er kvenfólk bænda og
tómthúsmanna, áburðarkvenfólk höf-
uðstaðarins — allra þarfasta þjóð, sem
aldrei gerir „skrúfur“ og ekki upplýk-
ur sínum munni, þótt það vinni eins
og karlar og taki aðeins hálf laun við
þá . . . og vatnskerlingarnar héma,
það em (með respekt að segja) leif-
arnar af stúlkunum á eyrinni, það er
að segja þær af þeim, sem orðnar em
félausar ekkjur og hafa elst og orðið
útslitnar án þess að eignast nokkra f jár-
muni eða nokkurt athvarf í ellinni
nema bæinn og vatnspóstana. Hið
sanna er, að versta æfi í þessum höf-
uðstað voram eiga gamlir, þægir úti-
gangshestar og þamæst gamalt heilsu-
laust kvenfólk, sem félaust og mun-
aðarlaust er að reyna að hafa ofan
af fyrir sér.“3)
Þessi lýsing á lifi verkakvenna í
Reykjavík er færð í letur aldarfjórð-
ungi áður en verkakonur mynda fyrsta
verkakvennafélagið. Um það leyti er
Verkamannafélagið Dagsbrún var
stofnað árið 1906 vom vinnuskilyrðin
þannig „að allt var borið af bryggj-
unum upp í pakkhús. Þegar þangað
var komið vom handleggimir bilaðir.
Það var Ijótt að detta á hausinn með
saltpoka! Konur unnu jafnt og kari-
ar í timbri og kolum. Sumar vom
komnar á steypirinn. Það var Ijótt. Við
höfðum aldrei fri á sunnudögum. Það
var enginn matartími . . . menn vom
að skjótast til að borða einhversstaðar
undir báti eða húsvegg.“‘) Þannig far-
ast einum stofnanda Dagsbrúnar orð
er hann lýsir aðbúnaðinum í byrjun
þessarar aldar.
Það er erfitt fyrir okkur sem aðeins
höfum kynnst afmörkuðum ' vinnu-
tíma, samningsbundnum matar- og
kaffitímum, eftirvinnuálagi, orlofi o.s.-
frv. að gera okkur grein fyrir þeim
lifsskilyrðum sem lýst er með samlík-
ingum við „hungraðar skepnur" og
4 VINNAN