Vinnan - 01.12.1976, Qupperneq 5

Fiskaðgerð í Kcflavik árið 1912.
„þæga útigangshesta“. Þannig lýsingar
varpa ljósi á þá neyð er knýr menn
inn á samtakabrautina.
„Neyðin lemur þá með svipum
inn í samtökin“5)
Þannig kemst skáldið Þorsteinn Er-
lingsson að orði er hann reynir að
gera sér grein fyrir því árið 1906, hvort
langt sé þess að bíða að menn hafí
vit á því að halda inn á samtaka-
brautina að fúsum vilja. Segja má
að versnandi kjör sívaxandi fjölda
verkafólks í þéttbýli í fyrri heimsstyrj-
öldinni hafi fyrst ahnennt knúið launa-
fólk inn á samtakabrautina, en áður
er rétt að gefa gaum að fálmkenndum
tilraunum verkafólks til að stofna fé-
lög.
Þrjár meginstarfsgreinar verkalýðs-
ins, sjómenn, verkamenn og iðnaðar-
menn höfðu þegar fyrir aldamót stig-
ið fyrstu sporin á samtakabrautinni.
Þjóðfélagsaðstæður, fjöldi verkafólks
í hverju plássi og atvinnugreinum var
það mikill að myndun samtaka var
möguleg. Þannig ríða prentarar á vað-
ið þegar árið 1887 og aftur 1897. Há-
setar við Faxaflóa mynda Bárufélög-
in 1894—1910. Verkamenn á Akur-
eyri og Seyðisfirði stofna skammlíf
samtök fyrir aldamót og endurreisa
þau á fyrsta áratug 20. aldarinnar. Um
1906— 07 eru verkamannafélög einnig
starfandi í Hafnarfirði, Isafirði, Sauð-
árkrók og í Reykjavík þar sem Verka-
mannafélagið Dagsbrún hafði verið
stofnað 1906. Verkamannasamband Is-
lands — heildarsamband íslenskra
verkalýðsfélaga starfaði á árunum
1907— 10. En ekki er hægt að segja
að samfelld fagleg barátta hafi verið
hér á landi fyrr en frá árinu 1913.®)
Um það leyti eru að mótast ný við-
horf og nýjar aðstæður er daglauna-
menn verða að mæta, ekki sundraðir,
dragandi skóinn niður af hvor öðrum,
heldur sameinaðir í samtökum. Tog-
araútgerð frá útgerðarbæjunum
Reykjavík og Hafnarfirði er hafin
fyrir alvöru, slíkur stóratvinnurekstur
þarfnast aukinnar þjónustu í landi og
betri hafnarskilyrða. Árið 1913 er haf-
ist handa við hafnargerð í Reykjavík
og kemur þar til meiriháttar stétta-
átaka. Flokkakerfið sem byggðist á
afstöðu manna til sjálfstæðisbaráttunn-
ar við dani og ágreiningi um „fyrir-
vara“ og „stöðu“ landsins í Dana-
veldi, alt þetta var að bresta og stétta-
baráttan að setja meiri svip á stjóm-
málaátökin. Með heimsstyrjöldinni
fyrri hefja verkamenn viðureignina
við verðbólguna, þann vanda er átti
eftir að verða sérgrein faghreyfingar-
innar að glíma við. Styrjaldarárin fólu
í sér 280% verðbólgu. Þegar svo er
verður kaupgjaldsbaráttan ekki háð
VINNAN 5