Vinnan - 01.12.1976, Qupperneq 17

seta á Alþýðusambandsþingum. Þessi
einokun eins flokks á heildarsamtök-
um verkalýðsins ýtti undir baráttu
fyrir óháðu verkalýðssambandi. Árið
1940 náði sú krafa fram að ganga og
aðskilnaður var gerður skipulagslega
milh Alþýðuflokksins og Alþýðusam-
bandsins er kom til framkvæmda 1942.
Þessi aðskilnaður hefur haft mikil á-
hrif á þróun íslenskrar verkalýðshreyf-
ingar. Hér mun ekki farið nánar út í
það atriði enda þarfnast sú saga ýt-
arlegrar rannsóknar.
Aftur á móti skal vikið nokkuð að
afskiptum verkalýðssamtaka af verka-
lýðsflokkunum og samvinnuleysi
þeirra.
Meðan verkalýðsflokkurinn og
verkalýðssambandið var eitt og hið
sama þótti eðlilegt að verkalýðsfélög-
in stæðu að útgáfustarfsemi hins pólit-
íska flokks og styrktu málgögn verka-
lýðshreyfingarinnar. Á þessu varð
breyting við aðskilnaðinn og faghreyf-
ingin tók að gefa út eigin málgögn.
En verkalýðssamtökin létu sig nokkru
skipta störf verkalýðsflokkanna.
Þannig má fixma fjölda samþykkta
verkalýðsfélaga á árunum 1936—1938,
þar sem skorað er á verkalýðsflokk-
ana að standa saman, bjóða sameigin-
lega fram og jafnvel reyna að sam-
einast. Þetta náði þó ekki fram að
ganga, nema að hluta til með stofn-
un Sósialistaflokksins haustið 1938.
Eftir það bárust menn mjög á bana-
spjótum innan verkalýðshreyfingarinn-
ar eftir afstöðu til Alþýðuflokksins
eða Sósíalistaflokksins. Ámóta sam-
þykktir verkalýðssamtaka og meira
að segja Alþýðusambandsþings má
einnig finna á árunum 1954—56 er al-
þýðusamtökin hvöttu til samstarfs
vinstri flokkanna. ASl-þing samþykkti
samstarfsgrundvöll og skoraði á verka-
lýðsflokkana að ganga til samstarfs
á grundvelli þess, en hafði ekki árang-
ur sem erfiði. Þó er samband milli
þessara umsvifa ASl og stofnunar Al-
þýðubandalagsins 1956 og myndunar
fyrri vinstri stjórnarinnar það sama
ár. Þannig hefur Alþýðusambandið og
verkalýðsfélögin látið sig miklu skipta
Cr Gutenbergprentsmiðju.
Úr brauðgerð Hansens.
Úr Trésmiðju J. Halldórssonar & Co.
málefni verkalýðsflokkanna og haft í
frammi pólitísk afskipti af skipulags-
málum hins pólitíska arms verkalýðs-
hreyfingarinnar.
Að vernda samningsréttinn
Fyrr í þessari grein var að því vik-
ið, hvernig verkalýðssamtökin urðu að
berjast fyrir því að fá viðurkenningu
á samningsrétti fólaga fyrir félagsmenn
sína. En þó samningsréttur fengist og
sett væru lög um samninga atvinnu-
rekenda og samtaka launafólks, þá
voru þau réttindi ekki þar með tryggð
um aldur og ævi. Sagan greinir frá all-
mörgum tilraunum ríkisvaldsins til að
svipta launafólk samningsrétti og
heimild til að gera verkfall.
Að líkindum eru „gerðardómslögin"
frá árinu 1942 alvarlegasta atlaga rík-
isvaldsins gegn samtökum launafólks.
I ársbyrjun 1942 voru nokkur iðnað-
armannafélög í Reykjavík í verkfalli.
Þá setti ríkisstjórnin bráðabirgðalög
8. janúar þar sem hún sagði „brýna
nauðsyn bera til að koma í veg fyrir
hækkun grunnkaups bæði með því að
takmarka rétt til hækkunar grunn-
kaups svo og með því að gera viðtæk-
ar ráðstafanir til að halda verðlagi á
nauðsynjavörum í skefjum“. Sam-
kvæmt lögunum skipaði ríkisstjórnin
fimm manna gerðardóm í kaupgjalds-
og verðlagsmálum og lýsti óheimilt að
gera verkföll eða verkbönn í því skyni
að fá breytingar á kaupi og kjörum.
Hótað var sektum vegna brots á lög-
unum og heimilt var að gera sjóði
verkalýðsfélaga upptæka. Þessari árás
mættu verkalýðsfélögin með því að af-
Jýsa formlega verkföllum en beittu
í stað þess samtökum á vinnustað til
að leggja niður störf. Fékk þessi sam-
Staða á vinnustöðunum nafnið „skæru-
hemaðurinn“. Snérist verkalýðsbar-
áttan fljótt upp í það að vera slagur
um „gerðardómslögin“, sem verka-
fólki fannst óréttlát þegar atvinnurek-
endur rökuðu saman stórgróða og
stríðsauðurinn hrannaðist upp hjá
þeim. Um sumarið var svo komið að
atvinnurekendur voru aldrei vissir um,
hvort unnið yrði hjá þeim næsta dag,
því verkafólk gat flakkað milli vinnu-
staða vegna vinnuaflsskorts. Þannig
tókst með skæruhernaðinum að brjóta
„gerðardómslögin“ á bak aftur, svo
það pappírsgagn var numið úr lögum
um sumarið.
tækjum: 1. Skip, vélar og efni til
skipabygginga o.fl. samt. a.m.k.
200 millj. kr. 2. Vélar og þess
háttar til auikningar og endur-
bóta á síldarverksmiðjum, hrað-
frystihúsum, niðursuðu, svo og
til tunnugerðar, skipasmíða o.fl.
um 50 millj. kr. 3. Vélar og
þess háttar til áburðarverk-
smiðju, vinnslu og hagnýtingar
landbúnaðarafurða og jarðyrkju-
vélar og efni til rafvirkjana o.fl.
um 50 millj. kr.“
„Á þessum grundvelli hóf ný-
sköpunarstjórnin störf sín og má
fullyrða, að þar með hafi í
þriðja sinn í sögu Stjómarráðs-
ins verið hafin stórkostleg fram-
faraátök í atvinnumálum þjóð-
arinnar“.
Agnar KJ. Jónsson, Stjórnarráð ís-
lands bls. 716-717. (Stefnuyfirlýsing
nýsköpunarstjómarinnar).
Kaupgjald og gengislækkun!
Ríkisstjórn Steingríms Stein-
þórssonar (Framsóknarfl., Sjálf-
stæðisfl.) lagði árið 1950 fram á
alþingi frumvarp að lögum um
gengisskráningu. Þar stóð:
„2. gr. Landsbanka Islands er
skylt að taka sérstaklega til at-
hugunar gengisskráningu ís-
lenskrar krónu, þegar almenn
breyting verður á kaupgjaldi,
önnur en sú, sem kveðið er á
um í þessum lögum“.
Þetta orðalag var tekið út við
aðra umræðu á alþingi þar eð
óviðeigandi þótti að binda þetta
í lög þó því væri beitt í reynd
t.d. sumarið 1961.
„Ránfuglaflokkurinn“
„Sjálfstæðisflokkurinn heitir
hann nú, — flokkurinn sem er
samansettur af bröskurum, milli-
liðum og stórgróðamönnum.
Hvar sem er í veröldinni, er fjár-
magnið, stórgróðamennimir al-
þjóðlegir og föðurlandslausir.
Engir menn eru ótryggari sjálf-
stæði þjóðar sinnar en þessi
manntegund. — Ef meiri pen-
ingar bjóðast í einu landi en
öðm, svíkja þeir gjarnan land-
ið, þar sem þeir dvelja, fyrir
hitt, þar sem meira er af fjár-
VINNAN 17