Vinnan - 01.12.1976, Síða 18

munum í aðra hönd. Þetta er
staðreynd, sem ahtaf er að end-
urtaka sig, — og aldrei kem-
ur þetta ógeðslega innræti betur
í dagsljósið en í styrjöldum. Stór-
gróðamennimir framleiða vítis-
vélar með miklum gróða, fyrir
heri „föðurlandsins“, og með
jafnmikilli eða enn meiri ánægju
selja þeir óvinum „föðurlands-
ins“ vopn fyrir enn hærra verð,
til þess að brytja niður sína eig-
in samlanda. Stórgróðamennim-
ir em ógeðsleg manntegund“.
(Tíminn, 30. júní 1946).
„Að gera reikningana upp
innbyrðis!“
„Heimavarnir geta komið hér
að svipuðum notum sem ann-
arsstaðar, einkum í kaupstöðum
landsins, en er þá ekki skylt
að efna til þeirra án undandrátt-
ar, þannig að við eigum sjálf-
ir fmmkvæðið að slíkum athöfn-
um, en þurfum ekki að vera
upp á aðrar þjóðir að öllu leyti
komnir. . . Við íslendingar eig-
um sjálfir að hafa frumkvæðið
að öryggisgæslu hér heima fyr-
ir og gera upp innbyrðis alla
okkar reikninga“.
(Bjöm Ólafsson alþm.,
12. ágúst 1950).
„Rothögg á sjálfsbjargar-
viðleitni“
„Það er mér ógeðfeld tilhugs-
un að menn, sem ekki geta séð sér
og sínum farborða, sakir óreglu,
leti og annarar ómennsku, eigi
að fara að sjá fyrir og stjóma
okkur hinum . . . Ef veittur end-
urkræfur sveitarstyrkur hefur
ekki réttindamissir í för með sér,
mun það verða rothögg á sjálfs-
bjargarviðleitni margra og auka
sveitarþyngslin að miklum mun,
og á það að vera tryggt með
stjómarskránni að slíkt komi
ekki fyrir, alveg eins og það
er tryggt með henni, að þjófar
og bófar hafa ekki kosningar-
rétt og kjörgengi til Alþingis".
(Úr þingræðu Jóhannesar Jóhann-
essonar um tillögu Alþýðuflokksins
1927 um að veittur sveitarstyrkur
valdi ekki réttindámissi).
Samtímis þessu efldust verkalýðs-
flokkamir í alþingiskosningum þetta
árið enda veitti réttlátari kjördæma-
skipan verkalýðsflokkunum meiri
þingstyrk en fyrr. Um haustið vom
samningar við verkalýðsfélögin gerðir,
þar sem m.a. náðust fram atriði eins
og: 8 stunda vinnudagur, orlofsákvæði,
38% kauphækkun, meiri álagning á
eftir- og næturvinnu o.fl. Árið 1945
var svo komið að kaupmáttur tíma-
kaupsins var orðinn 69% meiri en ár-
ið 1939, auk þess sem næg atvinna
var.
Fleiri tilraunir hafa verið gerðar til
að svipta verkalýðshreyfinguna samn-
ingsrétti. Þannig var flutt á Alþingi
tillaga um bann við vinnustöðvunum
og kauphækkunum hverju nafni sem
þær nefndust. Þetta var haustið 1963
en frumvarpið var dregið til baka
vegna harðrar andstöðu verkalýðs-
hreyfingarinnar í desember það ár. Þá
var vorið 1975 gerð tilraun til að
meina starfsmönnum ríkisverksmiðj-
anna að gera verkfall, en samtaka
andstaða verkalýðssamtakanna megn-
aði að gera þau lög að ónýtu pappírs-
gagni. Nýjasta dæmið er bráðabirgða-
lögin gagnvart sjómönnum á þessu
ári, en of snemmt er að fjalla um þá
aðgerð og verður það að bíða annars
afmælis.
Sagan sýnir hins vegar að, ef verka-
lýðssamtökin beita öllum samtaka-
mættinum og eru einhuga gegn ger-
ræði ríkisvaldsins og valdbeitingu
gagnvart helgasta rétti samtakanna —
verkfallsvopninu — þá megnar hreyf-
ingin að gera óréttmæt lagaboð að
engu.
Afskipti verkalýðshreyfingar-
innar af herstöðvamálinu
Áður var að því vikið, að verka-
lýðshreyfingin léti sér fátt mannlegt
óviðkomandi. Skömmu eftir lýðveld-
isstofnunina, er beiðni kom frá banda-
rískum stjórnvöldum að fá hér land-
svæði undir herstöð, lét verkalýðs-
hreyfingin málið til sín taka. Fjöldi
samþykkta var gerður í verkalýðsfé-
lögum og Alþýðusambandið sam-
þykkti er Keflavíkursamningurinn var
í bígerð í október 1946 að boða til
eins da^s allsherjarverkfalls til að
krefjast þjóðaratkvæðagreiðslu um
málið. Boðaði sambandið til úti-
fundar og mótmælaaðgerða. En
allt kom fyrir ekki, samningur-
inn var gerður og þá er skrifað
í tímarit ASl, Vinnuna: „Þjóðin mun
ekki láta svíkjast svo hrapalega aftan
að sjálfstæði sínu sem raunin varð í
alþingiskosningunum í sumar. Hún
mun ekki láta þennan stundarósigur
lama trú sína á sigur sjálfstæðisins.
Þvert á móti mun hún í krafti feng-
innar reynslu læra að þekkja flugu-
mennina og gera sig þess umkomna
að heimta aftur það sem af henni var
ruplað af meirihluta alþingis 5. okt.
1946.“21)
En þeir róttæku vinstri menn, sem
réðu ferðinni hjá Alþýðusambandinu
þetta haust, misstu meirihlutann á
næsta Alþýðusambandsþingi árið
1948. Síðan hafa afskipti heildarsam-
taka íslenskrar verkalýðshreyfingar
verið tiltölulega lítil af þessu máli, er
verið hefur eitt viðkvæmasta pólitíska
deilumálið á íslandi frá byrjun kalda
stríðsins til þessa dags.
Knýja fram verðlækkun
á nauðsynjavörum
Okkur er tamt að hugsa sem svo,
að verkalýðssamtökin séu ávallt að
knýja fram kauphækkanir, en þegar
litið er yfir 60 ára baráttusögu ASl
kemur skýrt fram, hve oft alþýðusam-
tökin hafa verið reiðubúin til að fall-
ast á verðlækkanir í stað kauphækk-
ana. Strax á fyrsta starfsári Alþýðu-
sambandsins mótmælir það hækkun
brauðverðs og efnir til „brauðfundar“
í barnaskólaportinu. Þetta var árið
1917 en á stríðsárunum fyrri hafði
rúgbrauð hækkað úr 50 aurum í 1,80.
I portinu voru haldnar eldheitar hvatn-
ingarræður, en ekki látið sitja við
orðin tóm, heldur er um haustið hald-
inn stofnfundur „Alþýðubrauðgerðar-
innar“ sem verkalýðssamtökin og ein-
staklingar stóðu að. Varð Jón Bald-
vinsson fyrsti stjórnarformaður fyrir-
tækisins. Þannig létu verkalýðssamtök-
in, þó ung væru, verkin tala og knúðu
fram lækkun brauðverðsins.
I sögu íslenskrar verkalýðshreyilng-
ar frá upphafi hafa pöntunarfélög
verkamanna haft mikil áhrif í þá átt
að halda niðri verslunarálagningu og
vöruverði. Fyrstu verkalýðsfélögin
ráku leynileg pöntunarfélög og á
kreppuárunum björguðu pöntunarfé-
lögin mörgum alþýðuheimilum er
kaupmenn höfðu lokað fyrir viðskipti.
18 VINNAN