Fréttablaðið - 20.02.2021, Blaðsíða 26

FÓLK FÓR Í NÁM ÚTI UM
ALLT OG KOM HEIM MEÐ
ÁHRIF FRÁ ÝMSUM HEIMS-
HORNUM OG ALLT ÞETTA
BLANDAÐIST SAMAN
Í EINN POTT SEM HÉT
ÍSLENSKA KVIKMYNDA-
VORIÐ.
Kristín Jóhannesdóttir, einn fremsti leik-stjóri Íslands, hefur rutt brautina fyrir konur í kvikmynda-listum og leikhúsi í
áraraðir.
Hún hefur treyst á sköpunarkraft
áhorfandans í verkum sínum allt
frá sinni fyrstu kvikmynd, Á hjara
veraldar, sem kom út árið 1983 á
blómaskeiði íslenskrar kvikmynda-
sögu, að nýjustu uppsetningu Borg-
arleikhússins á hinu sígilda verki
Arthurs Miller, Sölumaður deyr.
Kristín er fræg fyrir kvikmynd
sína um Pourquoi-Pas?-slysið, tón-
listarmyndband sem hún vann með
Björk og Sykurmolunum og svið-
setningar með eiginmanni sínum
heitnum, ljóð- og leikskáldinu Sig-
urði Pálssyni.
Stíll Kristínar einkennist af
draumaraunsæi; hún er óhrædd við
að vega salt milli draums og veru-
leika, sem hún telur að hafi eflandi
áhrif á ímyndunaraflið.
Þykir natúralismi óþolandi
„Aðalatriðið er að fólk skynji frekar
en skilji. Natúralismi fer ótrúlega
í taugarnar á mér,“ segir Kristín,
þegar hún stígur inn í sviðsljósið
með blaðamanni og sparkar frá sér
veltigresi úr plasti sem fokið hefur
inn á sviðið. Við erum stödd á Stóra
sviðinu í Borgarleikhúsinu þar sem
ljósahönnuður og sviðshendur
prófa búnaðinn og stilla upp sviðs-
myndinni fyrir fyrstu stóru frum-
sýningu leikhússins á árinu 2021.
Þótt sviðið virki bert og á sama
tíma kaótískt þá er greinileg röð
og regla yfir skipulaginu, eða öllu
heldur heimilinu. Sölumaður deyr
er án efa þekktasta verk leikskálds-
ins Arthurs Miller og löngum talið
eitt mesta meistaraverk 20. aldar í
leikritun. Þótt leikhúsunnendur hér
á landi hafi séð þetta umrædda verk
áður, einu sinni, tvisvar eða jafnvel
þrisvar, er ljóst að þeir hafa ekki séð
það með þessu sniði.
„Hér er gengið inn í svefnher-
bergið,“ segir Kristín og bendir
út í tómið. Svo má sjá rúm, stól og
borð: „Vörðurnar um heimilið og
svo þarna bak við ... “ hún bendir á
svarthol aftast á sviðinu, magnaðan
ljósabúnað, eða öllu heldur myrkva-
búnað, „er ógnin sem vofir stöðugt
yfir okkur.“
Atvinnuleysi og gereyðing
Ekki er hægt að komast hjá því að
leiða hugann að faraldrinum sem
geisað hefur hér á landi og um heim
allan í rúmt ár. Með þessa sjón-
hverfingu í bakgrunni fer samtalið
óneitanlega út í lífið og dauðann.
Svartholið á sviðinu, eða Neindin,
eins og Kristín kallar það, starir á
okkur eins og hin stöðuga ógn sem
steðjar að mannkyni. Fyrir Willy
Loman, hinum fordæmda sölu-
manni, er það ógn um afkomu.
„Hlutverk sölumannsins er að
vera góður skaffari fyrir heimilið.
Það er það tragíska við þetta. Þegar
fyrirvinnan á heimilinu bíður ein-
hvern ósigur þá getur öllu verið
lokið. Við þekkjum þetta núna úr
þessu samhengi sem við búum við.
Það eru fjöldauppsagnir og menn
eru í angist og örvæntingu að reyna
að klóra sig fram úr vonleysi sem
eykur hættuna á sjálfsvígum og
heimilisof beldi. Öll svona áfalla-
streita veldur ójafnvægi.“ Miller
hefur hitt á einhverja æð með þessu
verki, að sögn Kristínar. Þrátt fyrir
að kringumstæður breytist er hægt
að finna tengsl við þessa sögu hve-
nær sem er. Nú er það veira sem
ógnar öryggi mannkynsins, en á
gagnfræðaskólaárum Kristínar, í
kalda stríðinu, var það gereyðing af
völdum kjarnorkuvopna.
„Þegar ég var í Vogaskóla voru
herskip Bandaríkjanna á leiðinni
til Kúbu,“ segir Kristín og minnist
þess þegar skólastjórinn þrumaði
yfir nemendur í heila klukkustund
um yfirvofandi hættu á gereyðingu.
„Svo kom maður út í frímínútur og
fyrir einstaka tilviljun, þetta var
eiginlega alveg með ólíkindum, þá
komu þrumur og eldingar! Ég hafði
aldrei séð þetta áður í Reykjavík. Ég
get svarið það ... sturlunin sem greip
um sig meðal barnanna var mjög
lýsandi fyrir ástandið á þessum
tíma.“
Einmana kona í hafi karla
Eftir Vogaskóla og að loknu stúd-
entsprófi frá MR lá leið Kristínar til
Frakklands, þar sem hún varð full-
numa í kvikmyndum. Í Montpellier
rannsakaði hún framlag kvenna í
kvikmyndum sem, þegar grannt er
skoðað, er ótrúlega mikið og stórt en
aldrei talað um, að sögn Kristínar.
Aðspurð segist hún hafa litið mikið
upp til Chantal Akerman, Agnès
Varda, Marguerite Duras og Ulrike
Ottinger og annarra frumherja sem
endurnýjuðu kvikmyndamálið.
Þegar hún sneri aftur heim fékk
hún bíómynd í hausinn eftir að hafa
hlustað á aríu í óperunni Toscu eftir
Puccini.
„Þá helltist yfir mig einhver saga,
ég veit ekki hvaðan hún kom en ég
ákvað að hlýða því og hætta þessum
fræðimannapælingum og fara að
gera bíó.“ Þá var hin íslenska bylgja
að hefjast og segir Kristín það hafa
verið mikið gæfuspor fyrir íslenska
kvikmyndagerð að fá alla lista-
mennina, sem lært höfðu úti, aftur
heim.
„Fólk fór í nám úti um allt og kom
heim með áhrif frá ýmsum heims-
hornum og allt þetta blandaðist
saman í einn pott sem hét íslenska
kvikmyndavorið,“ segir hún það
hafa verið yndislegt að vera hluti af
því. Stemningin hafi verið nokkuð
þokkaleg, en til að byrja með var
hún mjög einmana.
„Ég var eina konan sem var í sam-
tökum kvikmyndaleikstjóra. Svo
bættist reyndar Guðný Halldórs-
dóttir við og fleiri góðar konur. En
þetta var mikið karlasamhengi.“
Aðspurð segist hún hafa fundið fyrir
öðru viðhorfi, vegna þess að konur
gerðu kannski í grunninn öðruvísi
kvikmyndir en karlmenn. Kristín
þótti sjálf mjög djörf.
„Markmið mitt var að vinna með
tungumál kvikmyndanna til að
lýsa veruleika og upplifun kvenna,
innra samhengi kvenna.“ Sjónvarps-
myndin Líf til einhvers, sem sýnd
var í Ríkissjónvarpinu á nýársdag
árið 1987, vakti reiði í samfélaginu,
sem náði hámarki þegar karlmaður
gekk í skrokk á Kristínu þar sem
hún gekk niður Bankastrætið einn
daginn.
„Myndin fjallaði um þrjár kyn-
slóðir kvenna innan sömu fjöl-
skyldunnar sem höfðu allar hvert
sitt viðhorfið til ástar og kynlífs.
Menn höfðu séð eitthvað í þessari
mynd sem ég held að hafi ekki verið
þarna. Þetta var mikið uppþot á
þessum tíma en sem betur fer hefur
þetta breyst og konur fengið meira
frelsi til að fara inn á slóðir sem voru
fyrir utan þeirra landhelgi áður.“
Konan sem
þótti of djörf
Kristín Jóhannesdóttir leikstjóri fann til
ákveðinnar einsemdar þegar hún var eina
konan á sínu sviði snemma á níunda ára-
tugnum. Hún nýtur þess að uppgötva
kjarnann í konum og þakkar ömmu sinni
og eiginmanni sínum heitnum, fyrir að hafa
lagt teina að leikhústauginni innra með sér.
Ingunn Lára
Kristjánsdóttir
ingunnlara@frettabladid.is
Kristín Jóhannesdóttir hefur rutt brautina fyrir kynsystur sínar í kvikmyndum og leiklist. FRÉTTABLAÐIÐ/ERNIR
↣
2 0 . F E B R Ú A R 2 0 2 1 L A U G A R D A G U R26 H E L G I N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð