Studia Islandica - 01.06.1949, Side 6

4
lcondu, þá er orsökin sú, að hið undanfarandi hljóð lík-
ist hinu síðara að meira eða minna leyti: 1 báðum þess-
um tilfellum tekur það upp aðkvæðisstað hins síðara
hljóðs, sem tillíkingunni veldur. Hljóðin verða þannig
samkvæð (homorgan). Slík tillíking getur auðveldlega
orðið með tilliti til röddunar: Þannig missa l, m, n
röddun sína á undan p, t, k í sunnlenzku, en r missir
röddun á undan p, t, Jc, s um allt land. Dæmi: stúlka,
hempa, vanta og verpa. Tillíking getur gengið svo langt,
að hljóðin verði söm og jöfn, eins og þegar fors verður
foss, afmœli verður ammceli.
Innskot hljóðs, — hvort sem það er sérhljóð eins og í
maður (af maðr) eða samhljóð eins og í snúa ( = stnúá)
—, er líka oftast afstöðubundin hljóðbreyting og skýr-
anleg á þeim grundvelli. T. d. kemur t í stnúa af þvi,
að gómfillan (velum) opnar vitund síðar en skyldi fyr-
ir loftstrauminum út í nefið. Hvarf, samfelling (haplo-
logia) og samdrátt hljóða má skýra á sama hátt, stund-
um líka stafavíxl, aftur á móti er ekki eins auðvelt að
skýra ólíking (dissimilatio) hljóða á grundvelli afstöð-
unnar einnar, þótt hún hafi sýnilega einhver áhrif á
breytinguna.
Afstöðubundnar hljóðbreytingar eru það og, þegar
rödduð samhljóð verða hálfrödduð eða nær órödduð í
enda orðs (málsgreinar), enn fremur allar breytingam-
ar, sem á verða enda eða byrjun orða í samföstu máli.
Menn beri saman Jón og Jón Björnsson, Jón Finnboga-
son, Jón Gunnarsson, Jón Hafliðason, Jón Jónsson, Jón
Ketilsson, Jón Leifsson, Jón Magnússon, Jón Pétursson,
Jón Rögnvaldsson, Jón Sveinsson, Jón Vigfússon, Jón
Þorláksson og loks Jón Ófeigsson, — eða menn beri
saman hann og er hann.
Þá em breytingar þær, sem við áherzlu eru bundn-
ar, afstöðubundnar hljóðbreytingar og flestar vel skilj-
anlegar, enda skýrðar mjög. Meðal slíkra breytinga em
veiklun hljóða í áherzlulitlum eða áherzlulausum sam-