Studia Islandica - 01.06.1949, Blaðsíða 10

8
ið algengt og einhaft aftan úr fomeskju, eins og sagn-
imar breiða : breiddi, greiða : greiddi sýna.
Þetta bendir eindregið í þá átt, að þar, sem ný hljóða-
sambönd koma upp í málinu, hvort sem er í samsetn-
ingum eða í útlendum orðum, þá sé tilhneigingin sterk
til að laga þau eftir þeim hljóðasamböndum, sem næst
þeim standa og venjuleg eru í ósamsettum orðum. Og
að þetta sé í raun og veru áhrifsbreyting (analogical
change) er augljóst af fyrrgreindu dæmi: Eydálir verða
Eytálir/Eyddalir. Það er ekki jafn-augljóst um Breiddal,
en líkurnar til þess em þó mjög sterkar.
Ef skyggnzt væri eftir orsökum annarra tillíkinga,
stafavíxla o. fl., mundi það koma í ljós, að hljóðasam-
böndin breytast fyrst og fremst af því, að þau eru ólík
hinum venjulegu (tíðustu) hljóðasamböndum í ósam-
settum orðum málsins. Til að gera þetta sennilegt,
mundi eigi þurfa annað en athuga tíðni hljóðasamband-
anna í ósamsettum orðum. Mundi það þá koma í ljós,
að tíðustu samböndin eru þau mælisnúra, sem sníður
hinum sjaldgæfari stakkinn, jafnskjótt sem þau stinga
upp höfðinu í samsettum eða útlendum orðum.
Til að byggja fyrir misskilning er rétt að athuga,
hvað einkennir hin venjulegu hljóðasambönd annað en
tíðni þeirra. Það er í stuttu máli þetta: að þau virð-
ast allra hljóðasambanda auðveldust í máli því, sem
þau eiga heima í. En ef menn skyggnast eftir, hver sé
orsök auðveldni þeirra, þá verður oft ekki bent á aðra
skynsamlega skýringu en tíðnina. Einkum verður þetta
augljóst, ef hliðsjón er höfð af því, hvað auðvelt þyk-
ir í útlendum tungumálum. Flestir íslendingar mundu
sammála um, að auðveldara sé að bera fram dd en ðd.
Þó er hið síðara varla erfiðara í framburði en t. d. zn,
sem algengt var í frumnorrænu, eða jafnvel st, sem nú
er eitt af algengustu hljóðasamböndum málsins. Eða
mundi það vera erfiðara en tn eða dn, sem útlending-
um er hérumbil ómögulegt að læra í íslenzku? Finnar