Studia Islandica - 01.06.1949, Side 12

10
verður í vit: vitlaus. Og það er eigi eingöngu f, sem
hagar sér svona í samsetningum, heldur líka öll sam-
hljóð önnur en p, t, k, s. Er hægt að finna nokkra
skynsamlega skýringu á því fyrirbrigði?
Það, sem hér þarf skýringar, er umfram allt þessi
sérstaða hljóðanna p, t, k, s. öll önnur samhljóð lengj-
ast í samsetningu á undan samhljóði í síðara lið. Þau
ein haldast stutt (nema í örfáum orðum, sem að ofan
eru nefnd). Tilraunahljóðfræðingurinn veit, að þessi
hljóð eru lengri í eðli sínu en öll önnur samhljóð í mál-
inu, en sú vitneskja verpur engu Ijósi á þá staðreynd,
sem hér er fyrir hendi. Þvert á móti mætti af þessari
eðlislengd hljóðanna ætla, að þau mundu, öðrum frem-
ur, lengjast, þar sem tilhneiging sýnist vera í málinu að
lengja hljóð. Þannig hafa þau oft lengzt í sænskum
mállýzkum í einkvæðum orðum, þar sem önnur sam-
hljóð héldust stutt, sbr. skepp og rev. En í íslenzkunni
hljóta aðrar orsakir að vera að verki, og liggur þá bein-
ast við að athuga, hvort þær geti ekki verið kerfis-
bundnar að uppruna.
Ef litið er til kerfisins, vekur það fyrst athygli, að
gerður er strangur greinarmunur á löngum (tvöföld-
um) og stuttum (einföldum) p, t, k, s í einkvæðum og
tvíkvæðum orðum:
hop : hopp
hrat : hratt
tak : takk
haus : hauss
krapi : krappi
hata : hattur
taka : takka
mysa : missa
dapra : knappra
flatri : flattri
vekri : þekkri
lausra : hvassra
1 sumum þessara dæma er merkingin skorðuð við
mismuninn stutt : Iangt hljóð eingöngu (t. d. hrat :
hratt). Þar, sem svo er ástatt, má telja, að kerfið hafi
sérstaklega góð skilyrði til að haldast. En það helzt
líka, þótt aðhaldið sé ekki útaf eins strangt: éta : éttu,
dapra: krappra, vekri: þekkri, lausra: hvassra. Ef bætt
er við dæmunum þekja : þekkja, vökva : stökkva, er