Studia Islandica - 01.06.1949, Page 21

19
Tvennd myndar ávallt andstæður. Hugsum oss, að
munurinn milli andstæðnanna sé svo lítill, að hætt sé
við, að hljóðunum sé ruglað saman. Hvað gerist þá?
Auðvitað reyna menn þá að leggja áherzlu á mismun-
inn, stækka bilið milli hljóðanna. Mundi þetta vera sjald-
gæft fyrirbrigði? Fjarri fer því. Islenzkan og frændmál
hennar, svo að ekki sé lengra leitað, eru full af dæm-
um um andstæður (tvenndir), sem með tímanum hafa
andhverfzt svo mjög, að þær að endingu hafa snúizt
í önnur hljóð eða hljóðasambönd. Þetta á við um ná-
lega allar tvenndir stuttra og langra hljóða, hvort sem
hljóðin eru samhljóð eða sérhljóð.
Lítum fyrst á samhljóðin.
Sagan um p:pp, t:tt, k:kk — í orðum eins og tapa:
tappa, hita: hitta, taka: takka — er ekki öll sögð, þó
að sýnt sé fram á, að p, t, k hafi hreyfzt í áttina til
h,d,g í sunnlenzku. Þessi breyting virðist vart hafa
orðið fyrri en á 19. öld, og norðlenzka og austfirzka
geyma enn hið upprunalega p, t, k. Miklu eldri er sú
breyting, að hið upprunalega(?) pp,tt,kk verður hpp,
htt, hkk. Hvenær það gerist, er ekki hægt að sjá, nema
ef ráða mætti af líkum, sem síðar verður á minnzt, en
þegar þessi breyting var komin í kring, þá greindust
hljóðin ekki einungis með lengd, heldur einnig með því,
að önnur andstæðan var viðblásin (ph,th,kh), en hin
forblásin (hpp, htt, hkk). Eftir það var enn síður ástæða
til að hljóðin rugluðust, en samt linast p, t, k upp í sunn-
lenzkunni og verða að öðrum hljóðum, af því að aðhald
vantar frá stuttum b, d, g.
Eins og áður er sýnt, er ekki um neinar lengdar-
andstæður (tvenndir) að ræða í öng-hljóðum (-f-, -ð-,
-g-), nema menn taki j:jj í orðum eins og Bogi (sunnl.
bojji, austf. boji), enda verða slíkar andstæður naum-
ast fundnar innan einnar og sömu mállýzku nema sem
hreinar undantekningar. Þannig mun ég að vísu ávallt
nota segi (sejji), en aftur á móti tregi (treji).
2*