Ásgarður : blað starfsmanna ríkis og bæja - 01.05.1955, Side 11

um orðum, ef verð einnar framleiðslu-
vöru hækkar, á allt verðlag að hækka
því til samræmis, og ef ein stétt fær kjara-
bætur vegna utan að komandi áhrifa, eiga
allar aðrar stéttir rétt á hliðstæðum kjara-
bótum. Fyrir bragðið verða allar breyt-
ingar á hlutfallslegu verðlagi lítt mögu-
legar, og verðmyndunarkerfið er reyrt í
fjötra, sem nær ógerlegt er að leysa.
Til þess að skýra þetta nánar er rétt
að ræða nokkuð eðli og tilgang verð-
hreyfinga, en þeim má yfirleitt skipta í
tvo flokka. I fyrri flokknum eru þær
hækkanir og lækkanir vöruverðs og kaup-
gjalds, sem stafa af afkastaaukningu í
þjóðfélaginu, erlendum verðsveiflum, og
mismunandi aflabrögðum og' breytingum
á eftirspurn eða öðrum svipuðum orsök-
um. Þær gefa til kynna breyttar ytri að-
stæður fyrir framleiðslu þjóðfélagsins.
Til þess að hægt sé að nýta framleiðslu-
getuna sem bezt, þurfa slíkar verðbreyt-
ingar að geta átt sér stað.
Ef eftirspurn eftir einhverri vöruteg-
und minnkar, er nauðsynlegt, að sú
breyting komi fram á þann hátt, að verð
vörunnar lækki. En verðlækkunin hefur
þau áhrif, að vinnuafl og fjármagn leitar
burt úr þessari framleiðslugrein og í
aðrar greinar, sem eru hagkvæmari frá
þjóðhagslegu sjónarmiði. Þegar hæfilegur
tilflutningur vinnuafls og framleiðslu-
tækja hefur átt sér stað, ná tekjur manna
í þessari grein aftur jafnvægi. Sé sú
stefna ríkjandi, að nauðsyn beri til að
tryggja framleiðendum þessarar vöruteg-
undar sömu tekjur eftir sem áður, þrátt
fyrir verðlækkunina, verður ríkisvaldið
að hlaupa undir bagga og greiða mismun-
inn á því verði, sem framleiðendur vilja
fá og því, sem neytendur eru fúsir til að
greiða. Þetta getur orðið annaðhvort með
beinum niðurgreiðslum á verði vörunnar
eða með framleiðslustyrkjum. Ráðstafanir
til að koma í veg fyrir samkeppni, til
dæmis með því að banna innflutning sam-
svarandi varnings eða stórhækka tolla,
mundu hafa svipuð áhrif. Þessi stefna
mundi hafa þær afleiðingar, að vinnuafl
yrði áfram í þessari framleiðslugrein,
enda þótt hún væri orðin óhagkvæmari
en áður, og þungar byrðar þyrfti að leggja
á skattgreiðendur í landinu til þess að
halda því þar. Hvaða leið sem farin yrði
að þessu marki, mundi það hafa í för
með sér minni raunverulegar þjóðar-
tekjur. Mörg dæmi er að finna hér á landi
af þessu tagi.
Hinn meginflokkur verðlagsbreytinga
er allt annars eðlis og stafar af þenslu
eða samdrætti í hagkerfinu í heild, og það
er eðlilegt, að slíkar verðhreyfingar séu
samstígar og almennar. Þessar verðsveifl-
ur eru að því leyti frábrugðnar hinum
fyrri, að þær þjóna yfirleitt engum nyt-
sömum tilgangi. Þær leiða ekki til betri
skiptingar framleiðsluþátta milli atvinnu-
vega og auka þar af leiðandi ekki raun-
verulegar þjóðartekjur. Hinsvegar skapa
þær margskyns vandamál og óvissu í
fjármálum og peningamálum, og ætti það
því að vera kappsmál allra stétta að forð-
ast þær eftir mætti.
Vísitölufyrirkomulagið hefur þau áhrif
að gera almennar verðsveiflur miklum
mun snarpari og erfiðari viðureignar en
ella. Og það, sem verra er, ef verðlag
hækkar á einu sviði, t. d. vegna utan að
komandi áhrifa, breyttrar eftirspurnar
eða annarra orsaka, getur vísitölufyrir-
komulagið orðið til þess, að margar verð-
breytingar fylgja á eftir, svo að hætt er
við, að það hrindi af stað nýrri verðhækk-
unaröldu. I stað hinna hlutfallslegu breyt-
inga á verðlagi og kaupgjaldi, sem eru
nauðsynlegar til þess að tryggja betri
notkun á framleiðslugetu þjóðarinnar,
verður afleiðingin almenn verðhækkun
og öll þau vandamál, sem henni fylgja.
IV.
Bezta dæmið um það, hve erfitt vísitölu-
fyrirkomulagið gerir að leiðrétta mis-
ræmi, sem skapast í þjóðarbúskapnum,
ÁSGARÐUR 9