Morgunblaðið - 15.04.2021, Blaðsíða 64

64 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 15. APRÍL 2021
Út um heimsbyggðina hefur heims-
faraldur kórónuveirunnar haft mikil
og alvarleg áhrif á starfsmöguleika
og þar með lífsafkomu sviðslista-
manna en víðast hvar hefur verið
lokað á sýningar þeirra mánuðum
saman. Með nokkurri tilslökun á
sóttvarnareglum á Spáni á síðustu
vikum var dönsurum við Victoria
Eugenia Antzokia-leikhúsið í San
Sebastian þó gert kleift að sýna
verkið Mozart a 2 et Sinfonia eftir
franska danshöfundinn Thierry
Malandain en það er samið undir
áhrifum frá veirufaraldrinum.
AFP
Veirudrama Dansarar leikhússins í San Sebastian á Spáni sameinast í verki danshöfundarins Thierrys Malandains.
Dansverk um faraldurinn
Gestir Grímuklæddir gestir komnir í salinn, spenntir að sjá danssýninguna.Saman Tveir dansaranna á sviðinu.
Þ
essi athyglisverða skáldsaga
íransk-ástralska rithöfund-
arins Shokoofeh Azar,
Uppljómun í eðal-
plómutrénu, hefst á frásögn af því að
á tilteknum tíma í ágústmánuði 1988
hafi móðir Bahar, unglingsstúlk-
unnar sem segir söguna, öðlast upp-
ljómun þar sem hún sat uppi í hæsta
eðalplómutrénu í lundinum fyrir ofan
hús fjölskyld-
unnar. Á ná-
kvæmlega sama
andartaki var
sonur hennar
hengdur annars-
staðar í landinu,
tekinn af lífi án
dóms og laga og
huslaður í fjölda-
gröf ásamt hundr-
uðum annarra
pólitískra fanga írönsku klerka-
stjórnarinnar. Móðirin kom síðan
niður úr eðalplómutrénu og gekk
eins og dáleidd inn í skóg, klifraði
upp í eik og sat þar á efstu grein í
þrjá daga og þrjár nætur og virti
þaðan fyrir sér „líf sjálfrar sín, flókið
líf fjölskyldumeðlima nær og fjær, at-
burðina í stóra fimm svefnherbergja
húsinu í fimm hektara trjálundinum,
í Razan, Teheran, Íran og svo
skyndilega á hnettinum öllum og í al-
heiminum“. (14)
Höfundurinn, Shokoofeh Azar, er
tæplega fimmtug. Hún fæddist í Íran
og var sjö ára þegar íslamska bylt-
ingin var gerð. Þrátt fyrir að hafa síð-
an alist upp í umhverfi sem var frem-
ur fjandsamlegt sjálfstæðum
ritstörfum, eins og segir í kynningu á
höfundinum, þá kveikti faðir hennar,
sem var rithöfundur og skáld, hjá
henni áhuga á skrifum og listum.
Nam Azar bókmenntir í háskóla og
starfaði í fjórtán ár sem blaðamaður.
Í Íran sendi hún frá sér smásagna-
söfn, barnabók og handbók um rit-
gerðaskrif og ritstjórn. Sjálfstæð
fréttamennska hefur átt æ erfiðara
uppdráttar í landinu og eftir að hafa í
þrígang setið í fangelsi fyrir skrif sín
ákvað Azar að flýja land. Hún fékk
fyrir áratug dvalarleyfi sem pólitísk-
ur flóttamaður í Ástralíu, vinnur þar
við skrif og myndlist, og vakti þessi
fyrsta skáldsaga henna mikla athygli
þegar hún kom út árið 2018 og var til-
nefnd til alþjóðlegu Booker-
verðlaunanna.
Í tileinkun við upphaf bókarinnar
þakkar Azar fyrir að búa í hinu
frjálsa landi Ástralíu þar sem hún sé
laus við ritskoðun og hafi notið frelsis
til að skrifa bókina, frjálsræðis sem
henni hafi verið neitað um í Íran. Og
sagan fjallar einmitt um hryllilegar
afleiðingar íslömsku byltingarinnar –
kúgunina, ofbeldið og valdníðsluna –
fyrir íbúa landsins. Sjónum er eink-
um beint að einni fjölskyldu mennta-
manna og listunnenda og grimmileg-
um örlögum hennar. En í stað þess
að segja raunsæislega frá því sem
gerist eftir að heimur fjölskyldunnar
hrynur við að ofstækismenn ná völd-
um í Íran, þá fer Azar þá leið að segja
frá með tækjum þeirrar frásagn-
arhefðar sem iðulega er kennd við
suðuramerískt töfraraunsæi – nema
hér er í kynningu útgefanda talað um
„persneskt töfraraunsæi“ – og hvað
sem er virðist geta gerst, í sjálfsögð-
um fáránleika, og vera fullkomlega
eðlilegt. Rétt eins og að móðir geti
setið uppi í tré og virt jafnt fyrir sér
líf fjölskyldumeðlima sem atburði al-
heimsins, þá leikur höfundurinn sér
að því að toga tímann til eins og hent-
ar, fólk birtist og hverfur, afturganga
segir frá og systir breytist í haf-
meyju. Allt getur gerst og það göldr-
ótta „raunsæi“ virkar vissulega vel
hér til að sýna fáránleikann í
grimmdinni sem mótar alla tilveru
fólksins og þar sem yfirvöld leitast
við að útrýma lífsgleði og mennsku.
Auk frásagna af lífi og örlögum
fjölskyldumeðlimanna gegnum árin
eru sagðar mislangar örlagasögur
nokkurra annarra persóna eða töfra-
anda. Einn er til að mynda flökku-
draugur veiðimanns frá Síberíu, þá
segir til að mynda af illa liðinni
frænku sem hverfur dag einn ásamt
sex börnum sínum þar sem þau
synda í tjörn og eru þau eftir það í
einhverskonar handanheimi, en
áhrifamest er sagan af einræðis-
herranum Khomeni erkiklerki sem
týnist í mikilli speglahöll sem hann
lætur reisa og deyr þar einn og yfir-
gefinn. Það tekur þrjá mánuði að
finna líkið og vísar ýldufnykur mönn-
um á það – „Sami fnykur og allir
harðstjórar gefa frá sér á endanum.“
(112)
Kjarni frásagnarinnar hverfist um
ást á bókum og sögum, og um þá trú
að sögur af lífi þurfi að skrá til að
minningarnar lifi. Slík sagnaritun
kemur víða við sögu. Þekktasta
skáldsaga Gabriels García Márques,
Hundrað ára einsemd, er sínálæg í
frásögninni, í aðferðinni sem beitt er
og er líka vísað til hennar með ýms-
um hætti. Til að mynda í átakan-
legum kafla þar sem smámenni í
þjónustu klerkanna ryðjast inn á
heimilið og bera á bál allar heims-
bókmenntirnar sem eru fjölskyld-
unni svo hjartfólgnar. Bækurnar eru
taldar upp þar sem þær brenna, og
persónur þeirra: „Ég heyrði grát
hinnar einmana Rebekku og and-
mæli Aurelianos Buendía liðsforingja
sem segir fullur andstyggðar við Úr-
súlu: „Í allri minni harðstjóratíð gekk
ég þó aldrei svona langt,““ (112) segir
Bahar af þessari skelfilegu upplifun.
En eftir vikulanga þögn að bóka-
brennunni yfirstaðinni ber faðirinn
blöð og penna fyrir fjölskylduna og
segir þeim að skrifa allt sem þau
muni úr bókunum. Þau reyna þannig
að halda í lífið, fegurðina og mennsk-
una, en það er ekki auðvelt í heimi
harðstjóranna, eins og sagan sýnir.
Shokoofeh Azar „Kjarni frásagnarinnar hverfist um ást á bókum og sög-
um, og um þá trú að sögur af lífi þurfi að skrá til að minningarnar lifi.“
Töfrum beitt á líf í
landi harðstjórnar
Skáldsaga
Uppljómun í eðalplómutrénu
bbbbn
Eftir Shokoofeh Azar.
Elísa Björg Þorsteinsdóttir þýddi.
Maríanna Clara Lúthersdóttir ritaði
eftirmála.
Angústúra, 2020. Kilja, 332 bls.
EINAR FALUR
INGÓLFSSON
BÆKUR