Þjóðmál - 01.03.2016, Page 69

samsvaraði myntum samstarfs-
ins, en með skertu gullinni-
haldi.
Það var síður en svo ein-
hver nýlunda að myntir væri
þynntar út. Sögur af því tagi
eru þekktar frá öllum tímum.
Haraldur Snorrason var
hirðmaður Haraldar konungs
harðráða (d. 1066). Þegar
þjónustu við konung laukfékk
Haraldur greitt í peningum. í
Heimskringlu segir um þetta:
„Var meiri hlutr kopars, þat
besta kosti, að væri helmings
silfr." Konungur hafði skorið sil-
frið við nögl og fleygði Harald-
ur peningunum frá sér.
Norrænt myntbandalag
Latneska myntbandalagið var
þjóðum mun norðar í álfunni
innblástur og vorið 1873 tókst
samkomulag milli Dana og
Svía um nýja peningasláttu
fyrir bæði ríkin. Teknir voru upp
gullpeningar svo sem þá var farið að tíðkast
víðast hvar og var hverjum peningi skipt upp
eftir tugum. Norðmenn vildu í upphafi ekki
vera með og kváðust vilja bíða þess að tekin
yrði upp sameiginleg mynt Norðurálfu allrar.6
En slíkar hugmyndir voru þá á kreiki, líkt að
framan var getið. Þess var þó skammt að bíða
að Norðmenn slægjust í hópinn. Með norræna
myntbandalaginu (d. Skandinavisk Montun-
ion) var lögfestur gullfótur í stað silfurfótar,
tugamál leysti tylftarmál af hólmi og ný
myntheiti, króna og eyrir, komu í stað spesíu,
ríkisdals og skildings. Myntlög um þetta efni
voru sett í Danmörku 1873 og auglýst hér á
landi sama ár.7 Sambærileg íslensk lög eru
nr. 28/1873, jafnan nefnd peningalög, og
öðluðust þau gildi l.janúar 1875.8 Engin
séríslensk mynt var slegin, heldur var hér á
landi einkum notast við danska mynt en
einnig norska og sænska.
Pappírspeningar voru þá einnig að ryðja
sér rúms. Landsbanki íslands var stofnaður
með lögum nr. 14/1885 og
hlaut hann heimild til að gefa
út 5,10 og 50 króna seðla í
nafni landssjóðs, sjá ákvæði
um seðlaútgáfu í 3.-5. gr.
laganna. Með stöðulögunum
1871 hafði komist á fjárhags-
legur aðskilnaður íslands og
Danmerkur og stofnaður
landssjóður íslands. I
umræðum á Alþingi um frum-
varp það sem varð að lögum
um Landsbanka íslands var því
meðal annars velt upp hvort
einkaleyfi danska þjóðbank-
ans (Nationalbank) til útgáfu
bankaseðla frá árinu 1818
stæði hugsanlega í vegi fyrir
útgáfu seðla hérlendis, en svo
var þó ekki talið vera og setti
bankastjórn þjóðbankans sig
ekki upp á móti frumvarpinu.9
Seðlar landssjóðs voru
löglegur gjaldeyrir innanlands,
en ekki var gullinlausnar-
skylda á bankanum. Alls hafði
Landsbankinn leyfi til útgáfu 750 þúsund
króna í seðlum, en seðlarnir voru tryggðir af
landssjóði. Fremur lítið var gefið út af þess-
um seðlum, að minnsta kosti framan af, og
var ekki talið að landssjóði væri búin hætta
af útgáfunni.10 Síðar kom fram mikil gagn-
rýni á þessa óinnleysanlegu seðla og þóttu
sumum sem slíkir viðskiptahættir væru ekki
tilhlýðilegir meðal„menntaðra þjóða". Á móti
var bent á að seðlarnir væru í reynd innleys-
anlegir og innleystir og við þeim var tekið
takmarkalaust í bönkum og á pósthúsum
upp („ávísanir á útlönd". Innlausn seðla væri
einmitt fólgin í þessu - að geta breytt seðlum
í erlenda peninga án affalla. Á það var einnig
bent að sums staðar erlendis tíðkaðist að
gefa út seðla án gulltryggingar, til dæmis í
Kanada, en þá skipti höfuðmáli að höft væru
á seðlaprentun.11
Rétt er að huga að því að allnokkur
munur er á bankaseðlum og mynt sleginni
úr góðmálmum, sér í lagi með tilliti til þess
VORHEFTI2016 67