Þjóðmál - 01.03.2016, Page 75

krónur. Bankinn hefði því ekki getað leyst til
sín meira en nam þeirri upphæð, enda ekkert
enginn gullforði annars staðartiltækur.30
Björn Kristjánsson benti á mikilvægi þess
að þau lönd sem veittu bönkum rétt til útgáfu
innleysanlegra seðla yrðu að búa vandlega
um hnúta. Bankinn sem hefði seðlaútgáfurétt-
inn yrði að geta innleyst seðlana með gulli
ef eitthvað bæri út af. Hér skipti staðsetning
bankans miklu, því væri banki rekinn fjarri
öðrum löndum, þannig að vikur eða jafnvel
mánuði tæki að verða sér úti um gullmynt, þá
mætti ekki gefa út meira af innleysanlegum
seðlum nema gnægð gulls væri fyrir hendi
í landinu sjálfu, hjá viðkomandi banka, hjá
landssjóði eða í öðrum bönkum landsins. Ef
aftur á móti vantaði mikið upp á gull í afskekktu
landi þá yrði að líta á seðlana sem óinn-
leysanlega í reynd, hvað svo sem löggjöfin
segði, því jafnskjótt og verulegan aðsúg bæri
að höndum yrði að tilkynna handhöfum
seðlanna að þeiryrðu ekki innleystir.31
Erfiðleikar í nýfrjálsu ríki
Á árum styrjaldarinnar skildu leiðir milli
íslendinga og Dana í efnahagsmálum.
Dýrtíðin var mun meiri hér og þrefaldaðist
verðlag styrjaldarárin, en tvöfaldaðist í
Danmörku. Mikill viðskiptaafgangur var öll
stríðsárin og það var því ekki fyrr en að ófriðn-
um loknum sem innflutningur fór að hafa
óhagstæð áhrif á gengi krónunnar. Forsendur
fyrirföstu gengi íslensku krónunnar við þá
dönsku voru í reynd brostnar. Útflæði gjald-
eyris var mikið.Til að hefta það var komið
á innflutningshöftum og slegin stór erlend
lán til að létta gjaldeyrisstöðu bankanna.
Þessar ráðstafanir dugðu skammt. Viðskipti
með gjaldeyri fóru fram utan bankanna og á
óopinberu gengi.
Um 1920 var efnahagsvandinn geigvæn-
legur, en stjórnvöld vildu eftir sem áður halda
óbreyttu gengi, þrátt fyrir of mikla seðla-
prentun árin áður, útlánaþenslu, rýrnun
kaupmáttar og fleiri áföll.
Snemma á árinu 1920 var gjaldeyrisskortur
orðinn tilfinnanlegur og peningar streymdu
úr landinu. Því var brugðið á það ráð í mars
Björn Kristjánsson (1858-1939) var skósmiður að mennt,
en hafðieinnig numið tónfræðií Höfn. Hann starfaðisem
bókhaldari og gerðist síðar kaupmaður. Hann satá Aiþingi
árin 1900-1931 fyrir Gullbringu- og Kjósarsýslu og var á
þeim tíma Ialls tiu þingflokkum. Árin 1909- I918varhann
bankastjóri Landsbankans og fjármáiaráðherra um
nokkurra mánaða skeið árið 1917.
það ár að banna„óþarfa" innflutning.
Því hefur verið haldið fram á síðari tímum
að grunnurfjármálakerfisins hérlendis hafi
verið skakkur er ísland varð frjálst og fullvalda
ríki. íslandsbanki hafi ekki verið undir það
búinn að stjórna sjálfstæðu myntsvæði, en
bankinn hafði freistast til of mikillar peninga-
prentunar í ágóðaskyni á árum ófriðarins, líkt
og vikið verður að hér síðar.32
Innlausnarskylda afnumin endanlega
Áður var frá því sagt að sumarið 1914 setti
Alþingi lög erafnámu innlausnarskyldu
íslandsbanka tímabundið í kjölfar þess að
danskur skipherra hafði innleyst alls 40
þúsund krónur í gulli. Lögin voru sett til
skamms tíma en framlengd reglulega.
Löggjafanum varð þó á að„gleyma" að
framlengja lögin árið 1919 og þar með
vaknaði innlausnarskylda bankans, án þess
þó að menn gæfu því gaum.
VORHEFTI2016 73