Þjóðmál - 01.03.2016, Qupperneq 78

Komið var á skilaskyldu gjaldeyris
og ekki var þess langt að bíða að
sett yrðu á víðtæk innflutningshöft.
Haftamúr var reistur um íslenskt
efnahagslíf, með gegndarlausri sóun
verðmæta og spillingu. Höftin voru að
miklu leyti afnumin um 1960, en ekki
að fullu fyrr en árið 1995.
var þó aðeins hugsað til bráðabirgða. Flestir
voru þeirrar skoðunar að gengið ætti að vera
stöðugt, en helsti talsmaður þeirrar stefnu
var Jón Þorláksson, formaður íhaldsflokksins,
sem settist í stól Ijármálaráðherra 1924.
Það ár varð mikið gengissig og skipaði
Alþingi nefnd sem leggja skyldi fram tillögur
um hvernig stuðla mætti að hærra gengi.
Mikill ágreiningur var um málið og náðist
ekki um það niðurstaða. Ekkert varð því úr
upptöku gullfótar, en í október 1925 var
gengi krónunnar fest við gengi sterlings-
punds og hélst það gengi óbreytt allt fram til
ársins 1939.
Víkur þá sögunni að sívaxandi vandræðum
hlutafélagabankans. Klukkan tíu að kvöldi
sunnudagsins 2. febrúar 1930 var haldinn
lokaður fundur í sameinuðu Alþingi. Aðeins
eitt mál var á dagskrá: Ríkisábyrgð fyrir
íslandsbanka. Fengist ábyrgðin ekki færi
bankinn í þrot. Ríkisstjórnin treysti sér ekki til
að styðja málið og því sendi bankinn beiðni
um ríkisábyrgð beint til þingsins. Að loknum
næturlöngum fundi var gengið til atkvæða
klukkan sex að morgni. Beiðni um aðstoð var
hafnað og þar með voru örlög íslandsbanka
ráðin. Bankakerfið varð ríkisrekið hér með.
Stjórnvöld höfðu aukið mjög á erfiðleika
bankans með því að hækka gengið aftur
1925, en næstu árin á eftir ríkti mikil
verðhjöðnun hérlendis, sem nam að meðal-
tali um 6% á ári. Vextir á almennum víxlum
voru litlu hærri. Raunvextir stóðu því í
tveggja stafa tölu sem íþyngdi skuldunautum
íslandsbanka verulega.45 Kreppan sem fylgdi
í kjölfar gjaldþrots íslandsbanka leiddi til gjal-
deyrishafta sem vörðu í 62 ár. Stöðnun ríkti
í bankaþjónustu hérlendis, ísland varð þó
þróað land en með„vanþróaða fjármálastarf-
semi" eins og Ásgeir Jónsson, lektor í hag-
fræði, hefur orðað það.46
Árið 1931 var gulltrygging sterlings-
punds afnumin og í kjölfar þess ákváðu
íslensk stjórnvöld að grípa til ýmissa efna-
hagsráðstafana sem höfðu langvinn áhrif.47
Komið var á skilaskyldu gjaldeyris og ekki
var þess langt að bíða að sett yrðu á víðtæk
innflutningshöft. Haftamúr var reistur um
íslenskt efnahagslíf, með gegndarlausri sóun
verðmæta og spillingu. Höftin voru að miklu
leyti afnumin um 1960, en ekki að fullu fyrr
en árið 1995.
Dr. Gylfi Þ. Gíslason, prófessor í viðskipta-
fræði og ráðherra, dró upp svofellda mynd af
hagsögu íslands á tuttugustu öld:
Fyrstu þrjátíu ár þessarar aldar, þeir
áratugir, þegar lagður var grundvöllur að
nútímaatvinnulífi á íslandi, einkenndust af
frjálsum utanríkisviðskiptum, að árum fyrri
heimsstyrjaldarinnar að sjálfsögðu frátöld-
um. Næstu þrír áratugir einkenndust af
höftum á viðskiptum og gjaldeyrisverslun.
Um og eftir 1960 var hins vegar gerbreytt
um stefnu í efnahagsmálum og tekin upp
raunhæf gengisskráning, studd af mark-
vissri stefnu ífjármálum ríkisins og peninga-
málum, samhliða stórauknu frjálsræði í
utanríkisviðskiptum og gjaldeyrisverslun.48
Raunhæf gengisskráning er grundvallar-
atriði í farsælli stjórnun efnahagsmála, en
óstöðugleiki hefur verið einkennismerki
íslensku krónunnar. Frá því að hafist var
handa við að létta höftunum 1960 og fram
til 1988 hækkaði verðlag hérlendis um 560
falt eða um 56.000% svo dæmi sé tekið. Vara
sem kostaði eina krónu árið 1960 kostaði um
560 gamlar krónur árið 1988. Á sama tíma
fjór- til sexfaldaðist verðlag í Bandaríkjunum,
Vestur-Þýskalandi og Japan, svo nokkur ríki
innan Efnahags- og framfarastofnunarinnar
séu nefnd.49 Við setningu sambandslaganna
var íslensk króna jafngild þeirri dönsku en nú
þarf tæpar 2000 íslenskar krónurtil að kaupa
76 ÞJÓÐMÁL