Þjóðmál - 01.03.2016, Qupperneq 96

Á fundinum taldi Davíð ástandið
alvarlegt og horfur slæmar, aðstæður
væru þannig að þjóðstjórn kynni
að eiga rétt á sér. Viðbrögð ýmissa
ráðherra urðu á þann veg að engu var
líkara en þeir vissu ekki að í orðum
Davíðs fólst skírskotun til fyrri atburða
úr stjórnmálasögunni. Á þeim tíma
sem Davíð nefndi þetta var staðan
á þann veg að þessi kostur hlaut að
koma til skoðunar.
ríkisstjórn landsins kom til sögunnar undir
forsæti Jóns Magnússonar og sat hún fram
á árið 1920.„Þessi fyrsta ríkisstjórn fslands
var skilgetið afkvæmi heimsstyrjaldarinnar,"
segir Gunnar Þór og vitnar í Jón Magnússon
sem sagði ákvörðun um aðfjölga ráðherrum
„fyrirvaralaust" hefði einkum verið tekin
„vegna Norðurálfuófriðarins og þess ástands,
er af honum leiðir". Telur Gunnar Þór réttiiega
að þarna hafi hin fyrsta þjóðstjórn komið
til sögunnar en ekki með ríkisstjórn Fram-
sóknarflokks, Sjálfstæðisflokks og Alþýðu-
flokks í apríl 1939, en hún er jafnan nefnd
sem eina þjóðstjórnin í sögu íslands. Gunnar
Þór segir:
„Vorið 1939 var annar Evrópuófriður í aðsigi
og efnahagsástand bágborið. í janúar 1917
hafði heimsstyrjöld geisað í nærfellt tvö
og hálft ár og horfur voru ískyggilegar. En
í báðum tilvikum leituðu stjórnmálamenn
eftir samstöðu á viðsjárverðum tímum.
Ríkisstjórn Jóns Magnússonar, fyrsta
ríkisstjórn íslands, er réttnefnd þjóðstjórn
þótt það hugtak hafi fram til þessa hafi ekki
verið notað um hana. Hennar beið risvaxið
verkefni." (Bls. 274.)
Geir H. Haarde forsætisráðherra bauð Davíð
Oddssyni seðlabankastjóra að sitja fund
ríkisstjórnarinnar 30. september 2008 eftir
að ríkið hafði eignast 75% hlut í Glitni-banka
og áður en Landsbankinn og Kaupþing féllu.
Á fundinum taldi Davíð ástandið alvarlegt
og horfur slæmar, aðstæður væru þannig að
þjóðstjórn kynni að eiga rétt á sér. Viðbrögð
ýmissa ráðherra urðu á þann veg að engu var
líkara en þeir vissu ekki að í orðum Davíðs
fólst skírskotun til fyrri atburða úr stjórn-
málasögunni. Á þeim tíma sem Davíð nefndi
þetta var staðan á þann veg að þessi kostur
hlaut að koma til skoðunar enda sagði Geir H.
Haarde í setningarræðu landsfundar Sjálf-
stæðisflokksins 26. mars 2009:
„Þegar horft er til baka [til hinnar pólitísku
stöðu við bankahrunið í október 2008]
er mín niðurstaða sú að hyggilegast
hefði verið að freista þess strax í haust að
mynda þjóðstjórn allra flokka. Hún hefði
hugsanlega getað setið út veturinn, gert
nauðsynlegar ráðstafanir í efnahags- og
atvinnumálum og undirbúið kosningar.
Vandinn var sá að vinstri grænir, sem vildu
komast í þjóðstjórn, vildu láta kjósa strax í
nóvember og voru algjörlega á móti sam-
starfi við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn. Sam-
fylkingin var hins vegar á móti þjóðstjórn
af ýmsum ástæðum og ég gaf þennan kost
frá mér að vandlega athuguðu máli. Þegar
áramótin nálguðust áttum við formenn
stjórnarflokkanna ítarlegar viðræður um
möguleika á margs konar breytingum,
m.a. á ríkisstjórninni. Var mín hugmynd
sú að formaður Samfylkingarinnar yrði
fjármálaráðherra samhliða annarri upp-
stokkun í stjórninni. Ein af hugmyndunum
sem voru ræddar af minni hálfu á þessum
tíma var hugsanleg sameining eða aukið
samstarf Seðlabanka og Fjármálaeftirlits."
Af þessum orðum má ráða að sundurlyndi
hafi verið meira milli stjórnmálamanna
haustið 2008 þegar ijármálakerfið hrundi
en árin 1917 og 1939. Fjármálahruni verður
aldrei jafnað við heimsstyrjöld en áhrif
hrunsins hér og það sem við blasti í byrjun
október var geigvænlegt. Sagan sýnir að
réttar ákvarðanir voru teknar með setningu
neyðarlaganna í byrjun október 2008. Um
þær náðist víðtæk samstaða á alþingi.
Gunnar Þór segir að viðgangsefni
ríkisstjórnar Jón Magnússonar hafi verið
94 ÞJÓÐMÁL