Morgunblaðið - 25.06.2021, Blaðsíða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 25. JÚNÍ 2021
Vinna Framkvæmdir standa nú yfir á Tryggvagötu. Ætla má að góða veðrið megi nýta í fleira en að fara í sund.
Eggert
Við þinglok var
frumvarpi umhverf-
isráðherra um hálend-
isþjóðgarð vísað aftur
til ráðherra. Umhverf-
is- og samgöngunefnd
Alþingis fjallaði um
málið í rúma sex mán-
uði og hátt í 200 um-
sagnir bárust nefnd-
inni.
Mínir fyrirvarar og
mín afstaða til hálendisþjóðgarðs
hefur verið skýr frá upphafi. Ég hef
lagt mig fram um að fara og hitta
fólkið sem þekkir hálendið best, nýt-
ir hálendið og hefur hugsað um há-
lendið. Ég hef byggt mína afstöðu á
þessum samskiptum og unnið sam-
kvæmt sannfæringu minni við með-
ferð málsins á Alþingi.
Unnendur hálendisins eiga mikið
hrós skilið fyrir að láta sig málið
varða og að taka þátt í umræðunni
með málefnalegum og rökföstum
hætti. Það varð til þess að sjónarmið
þeirra náðu í gegn og Alþingi tók á
þeim mark. Takk fyrir það!
Það skilaði sér í frávísun málsins
með þeim athugasemdum sem lagð-
ar höfðu verið fram og ráðherra leið-
beint um að vinna málið í víðtæku
samráði, finna lausnir á álitamálum
og ná breiðri og almennri sátt áður
en málið kemur aftur til Alþingis.
Ég tók þátt í þverpólitískri nefnd
um gerð hálendisþjóðgarð og á sæti í
umhverfis- og samgöngunefnd. Þar
hef ég haldið sjónarmiðum fólksins á
lofti og í samstarfi við aðra nefnd-
armenn fengið stuðning við at-
hugasemdir hagaðila.
Helstu áhersluatriðin nú eru að
málið verði unnið í víð-
tækri sátt og hlustað á
vilja sveitarfélaganna
og heimamanna.
Ferðafrelsið verði
áfram óskert, nytja-
réttarhafar haldi sínum
eignarrétti og að skil-
virkt og samræmt
stjórnfyrirkomulag
verði á hálendinu en
ekki bákn.
Nytjaréttarhafar,
útivistarfólk, sveit-
arfélög, félagasamtök og atvinnulífið
hefur hugsað vel um hálendið og
sýnt mikinn framtaks- og frum-
kvæðismátt sem verður að viðhalda.
Efla frekar en letja. Þau mikilvægu
störf sem fólk leggur til hálendisins í
dag, oftar en ekki í sjálfboðavinnu,
má ekki ríkisvæða. Það er enginn
betur til þess fallinn að sjá um há-
lendið en fólkið sem hefur hugsað
um það hingað til.
Umræðan hefur varpað skýrara
ljósi á málefni hálendisins og styrkt
okkur í þeim málstað sem við höfum
verið að verja. Við munum nýta okk-
ar kraft og þekkingu til að vinna há-
lendinu áfram gagn svo við getum
notið þess áfram á fjölbreyttan og
farsælan hátt.
Eftir Vilhjálm
Árnason
» Það er enginn betur
til þess fallinn að
sjá um hálendið en
fólkið sem hefur hugsað
um það hingað til.
Vilhjálmur Árnason
Höfundur er varaformaður
þingflokks Sjálfstæðisflokksins.
vilhjalmura@althingi.is
Hlustuðum á
hálendisfólkið
Nokkur hiti hefur
hlaupið í umræður um
fríverslunarsamning
Breta og Ástrala sem
kynntur var á dög-
unum. Ágreiningurinn
er ekki nýr af nálinni
þegar um slíka samn-
inga er að ræða, hann
snýst um landbún-
aðarmál. Því fer víðs
fjarri að íslenskir
bændur eða fyrirtæki í landbún-
aðarframleiðslu skapi sér sérstöðu
með fyrirvörum og andstöðu þegar
fríverslun er á döfinni. Hvarvetna
er talið að önnur lögmál gildi um
viðskipti með landbúnaðarvörur
milli landa en annan varning.
Sérstaða landbúnaðar er til dæm-
is viðurkennd á skýran hátt í sátt-
málum Evrópusambandsins. Fjár-
hagslegur stuðningur við landbúnað
innan þess er mikill eins og sést á
útgjöldum á sameiginlegum fjár-
lögum sambandsins og marg-
víslegum undanþágum sem land-
búnaður nýtur, þar á meðal frá
samkeppnisreglum.
Kola- og stálsambandið, forveri
ESB, lagði með þátttöku sex ríkja
grunn að sameiginlegum markaði
með kol og stál og rauf í upphafi
sjötta áratugarins pólitíska og við-
skiptalega eingangrun Þjóðverja.
Um miðjan áratuginn ákváðu ríkin
sex að stofna til sameiginlegs mark-
aðar um fleiri vörur. Að tekið yrði
ríkt tillit til hagsmuna landbúnaðar
réð úrslitum um stuðning Frakka.
Fjórðungur vinnuafls í Frakklandi
starfaði þá við landbúnað og fulltrú-
ar bænda réðu miklu á franska
þinginu. Þessi staðreynd setti árið
1957 svip sinn á gerð Rómarsátt-
málans, stofnskrá þess sem nú er
Evrópusambandið. Sameiginlegur
evrópskur landbúnaðarmarkaður í
skjóli tollverndar og
niðurgreiðslna hélt lífi
í frönskum smábænd-
um. Nú má rekja 18%
landbúnaðarfram-
leiðslu innan ESB til
Frakklands og eru
umsvif fransks land-
búnaðar meiri en
þýsks eða ítalsks.
Frakkar hafa alla tíð
staðið vörð um hags-
muni landbúnaðar inn-
an ESB. Í gildandi
sáttmálum ESB er
ESB-þinginu veitt mjög víðtæk
heimild til að ákveða að hvaða
marki ákvæði laga og reglna eiga
við um landbúnaðarkerfið innan
sambandsins. Veita má undanþágur
að því gefnu að tekið sé mið af
fimm meginmarkmiðum sameig-
inlegu landbúnaðarstefnunnar sem
upphaflega var mótuð 1962.
Samkvæmt 42. gr. sáttmálans um
starfshætti ESB (TFEU) ákveður
löggjafi ESB hve þungt samkeppn-
isreglur vega á sviði landbún-
aðarmála með tilliti til landbún-
aðarstefnu ESB. Dómstóll ESB
hefur úrskurðað að samkeppn-
isreglur víki stangist þær á við
markmið landbúnaðarstefnunnar.
Þetta er mikilvæg meginstefna
sem skapar forskot fyrir framleið-
endur innan ESB gagnvart erlend-
um mörkuðum. Stór- og smáfram-
leiðendur landbúnaðarvara hér á
landi standa höllum fæti gagnvart
innflutningi frá ESB-löndum þegar
kemur að svigrúminu innan ESB í
krafti landbúnaðarstefnu.
Til að starfsskilyrði landbúnaðar
hér séu sambærileg og í nágranna-
löndunum ber að tryggja svigrúm
innlendra framleiðenda landbún-
aðarvara innan þess ramma sem
EES-aðildin heimilar. Á þetta
skortir. Þá ætti að sjá til þess að
samhengi sé milli lagaskilyrða af-
urðastöðva og vinnslustöðva í land-
búnaði til hagræðingar í rekstri og
þess hvernig tollum er beitt til að
vernda innlendan landbúnað. Sé
ekki stigið til jarðar í þessu efni á
réttan hátt verða kollsteypur eins
og gerðist með misráðnum tolla-
samningi við ESB árið 2015.
Samið við Breta
Bretar voru aðilar að ESB þegar
tollasamningurinn var gerður árið
2015. Við úrsögn þeirra úr sam-
bandinu breyttust forsendur samn-
ingsins og er nú unnið að endur-
skoðun hans í viðræðum við ESB.
Breska ríkisstjórnin fetar sig
hins vegar skref fyrir skref til við-
skiptasamninga við önnur ríki eftir
ESB-úrsögnina og brotthvarfið af
EES-markaðnum. Vegna ESB-
aðildarinnar hafði þekking og
reynsla við gerð fríverslunarsamn-
inga við aðrar þjóðir glatast innan
breska stjórnkerfisins. Í tæplega
hálfa öld sáu embættismenn ESB
um gerð slíkra samninga fyrir hönd
Bretlands. Meðal lykilraka úrsagn-
arsinna var að Bretar ættu að
semja sjálfir á grundvelli eigin
hagsmuna beint við aðrar þjóðir um
viðskipti og það á skemmri tíma en
þegar 27 önnur ríki ættu einnig hlut
að máli og hvert og eitt vildi að eig-
in hagsmuna yrði gætt sérstaklega.
Innan ESB dugar ekki lausn gagn-
vart ríkjum utan sambandsins hún
verður einnig að nást innbyrðis.
Leitað er málamiðlana þótt yf-
irþjóðlegt vald og atkvæði ráði að
lokum á sviði landbúnaðar- og sjáv-
arútvegsmála.
Bretar fengu æfingu við að
standa á eigin fótum með fríversl-
unarsamningi við EES/EFTA-ríkin,
Ísland, Liechtenstein og Noreg,
sem kynntur var 4. júní 2021. Í til-
kynningu íslenska utanríkisráðu-
neytisins um samninginn segir að
hann sé „framsækinn“ og nái „til
flestra sviða viðskipta á milli
ríkjanna og reglna sem hafa áhrif á
þau“. Kjarnahagsmunir Íslands séu
tryggðir fyrir útflutning, þ.m.t. fyr-
ir sjávarútvegs- og landbún-
aðarvörur. Samningurinn auðveldi
þjónustuviðskipti milli ríkjanna auk
þess sem íslensk fyrirtæki hafi að-
gang að opinberum útboðum í Bret-
landi. Þá sé tekið á loftslagsmálum
auk þess sem í fyrsta sinn í fríversl-
unarsamningi sem Ísland gerir sé
„að finna sérstakan kafla um jafn-
réttismál og valdeflingu kvenna í
viðskiptum“.
Samningsskjalið sem birtist á vef
stjórnarráðsins er 271 bls. Það
kann að taka breytingum við lög-
fræðilega yfirferð. Gunnar Þor-
geirsson, formaður Bændasamtaka
Íslands, sagði við Morgunblaðið 7.
júní að við fyrstu sýn virtist sér að
bændur gætu „unnið með þennan
viðskiptasamning“. Samningurinn
þjónaði hagsmunum Íslendinga.
Smáræði miðað við Ástrala
Samningurinn við Breta gefur Ís-
lendingum tækifæri til aukins út-
flutnings á lambakjöti og skyri með
tollfrjálsum innflutningskvótum,
692 tonnum fyrir lambakjöt og 329
tonnum í skyri. Segir utanrík-
isráðuneytið að þetta stækki
Evrópumarkað fyrir íslenskar land-
búnaðarafurðir verulega – án þess
að aðrar þjóðir fái meiri heimildir
til innflutnings hingað. Íslendingar
veiti Bretum tollfrjálsa innflutn-
ingskvóta fyrir 19 tonnum af osti og
18,3 tonnum af unnum kjötvörum.
Engar líkur eru á að þessar
heimildir til útflutnings á íslenskum
landbúnaðarvörum til Bretlands
valdi þar uppnámi, að minnsta kosti
ekki miðað við fjaðrafokið vegna
fríverslunarsamningsins við Ástr-
ala, bestu bandamenn Breta. Ótti
við ástralskt nautakjöt kann að
stofna fríverslunarsamningnum í
hættu.
Til að milda áhrif ástralska samn-
ingsins er gert ráð fyrir að hann
komi ekki að fullu til framkvæmda
fyrr en 15 árum eftir að hann er
fullgiltur. Þrátt fyrir þetta spá ein-
hverjir gjaldþroti nautgriparæktar í
Bretlandi og að samningurinn grafi
undan öllum búskap með aukinni
samkeppni. Varað er við vaxtar-
hormónum í áströlsku kjöti. Þá sé
ekki unnt að keppa við jafnstór bú
og séu í Ástralíu. Talsmenn samn-
ingsins segja alltof mikið gert úr
hormónahættunni og engin rök sýni
að skepnur hagi sér á annan veg á
stórum búum en smáum. Gagnrýni í
þessa veru sé fastur liður umræðu
við gerð fríverslunarsamninga. Höf-
uðmáli skipti að Bretar hafi frelsi
og getu til að gera slíka samninga á
eigin forsendum. Það verði þeim til
minnkunar að klúðra því vegna
nautakjöts.
Bretar lutu sameiginlegri land-
búnaðarstefnu ESB og máttu ekki
gera eigin fríverslunaramninga.
Viðbrigðin eru því mikil nú fyrir
breska bændur og margir þeirra
óttast frelsið.
Íslensk stjórnvöld gera fríversl-
unarsamninga og stunda viðskipti
með landbúnaðarvörur á EES-
markaðnum án þess að lúta ESB-
landbúnaðarstefnunni. Íslensk land-
búnaðarstefna á að styðja inn-
lendan landbúnað innan fríversl-
unarsamninga. Hér gilda sömu
lögmál í þessu efni og annars stað-
ar.
Eftir Björn
Bjarnason » Til að starfsskilyrði
landbúnaðar hér
séu sambærileg og í
nágrannalöndunum
ber að tryggja svigrúm
innlendra framleiðenda.
Á þetta skortir.
Björn Bjarnason
Höfundur er fyrrv. ráðherra.
Viðurkennd sérstaða landbúnaðarframleiðslu