Þjóðmál - 01.06.2019, Blaðsíða 41

ÞJÓÐMÁL Sumar 2019 39
Síðasti listi Forbes er frá 2018. Nú eru sjö af
tíu efstu auðkýfingunum bandarískir, og
sköpuðu flestir þeirra auð sinn sjálfur, þar
á meðal Jeff Bezos í Amazon, Bill Gates í
Microsoft, Mark Zuckerberg í Facebook og
fjár festirinn Warren Buffett. Nú eru um tveir
þriðju hlutar allra milljarðamæringanna á
listanum menn, sem hafa skapað auð sinn
sjálfir.15 Þessi þróun er enn skýrari, þegar
árlegur listi Lundúnablaðsins Sunday Times
um þúsund ríkustu menn Bretlands er
skoðaður. Árið 2018 höfðu hvorki meira né
minna en 94% þeirra orðið auðugir af eigin
rammleik. Þegar sá listi var fyrst birtur 1989,
átti það aðeins við um 43% þeirra.16 Þá voru
dæmigerðir auðmenn landeigendur, sem
skörtuðu aðalstitli. Nú er öldin önnur.
Piketty kann að hafa rétt fyrir sér um, að
hlutur auðmanna í heildartekjum sé nú stærri
en áður, þótt kjör hinna fátækustu hafi vissu-
lega um leið stórbatnað. En það er vegna
þess, að heimskapítalisminn hefur gert þeim
kleift að skapa auð, sem ekki var til áður.
Þetta eru framkvæmdamenn og frumkvöðlar,
skapendur auðs, ekki erfingjar. Og þótt hinir
ríku hafi orðið ríkari, hafa hinir fátæku líka
orðið ríkari.
Balzac: Auðurinn fallvaltur
Piketty heldur því fram, að vegna stjórn-
lausrar upphleðslu auðs í fárra höndum sé
þjóðskipulagið nú að verða svipað því, sem
var á fyrri hluta 19. aldar, þegar dreifing tekna
og eigna var mjög ójöfn. Vitnar hann óspart í
skáldsögu Honorés de Balzacs, Föður Goriot,
máli sínu til stuðnings.17 Þegar sú saga er hins
vegar lesin, sést, að hún er ekki um það, að
auðurinn festist í höndum einstakra manna,
heldur einmitt um hitt, hversu fallvaltur hann
sé. Goriot var auðugur kaupmaður, sem
elskaði dætur sínar tvær út af lífinu og hafði
afhent þeim nær allt sitt fé. Hann er dæmi um
mann, sem lætur ástríður ráða, ekki fégirnd.
Dætur hans, sem giftust aðals mönnum, eru
báðar í fjárhagsvandræðum, því að friðlar
þeirra eru þurftafrekir, en eiginmennirnir
naumir á fé. Grípur önnur þeirra til þess
óyndisúrræðis að hnupla ættardýrgripum
eiginmannsins og selja.
Aðalsöguhetjan, sem býr á sama fátæklega
gistiheimilinu og Goriot gamli, hinn ungi og
metnaðargjarni Eugène de Rastignac, lifir
langt umfram efni. Piketty vitnar óspart í
ræðu, sem dularfullur náungi á gisti heimilinu,
Vautrin, heldur yfir Rastignac um, hvernig
hann eigi að öðlast frama með því að brjóta
öll boðorð. En Vautrin hafði sjálfur fórnað
starfsframa sínum fyrir myndarlegan afbrota-
mann, sem hann hafði lagt ást á (og er þetta
ein fyrsta lýsingin í franskri skáldsögu á sam-
kynhneigð). Vautrin er að lokum handtekinn
fyrir ýmsa glæpi og getur því varla talist
heppi legur kennari um það, hvernig eigi að
safna auði og öðlast frama.
Í lok ræðu sinnar segir Vautrin, að á bak
við illskýranleg auðæfi leynist jafnan
einhver óupp lýstur glæpur, sem eigi
eftir að gleymast.18 Mario Puzo, höfundur
Guðföðurins, einfaldaði síðar þessi orð:
„Afbrot eru að baki öllum stórauðæfum.“19
Honoré de Balzac sýnir í skáldsögu sinni, Föður Goriot,
fram á fallvelti auðsins frekar en einhverja tilhneigingu
hans til að hlaðast upp í höndum einstakra manna.