Þjóðmál - 01.06.2019, Síða 46

44 ÞJÓÐMÁL Sumar 2019
Sykurskattar hafa þó ekki aðeins áhrif á þá
sem neyta skattlagðra vara, heldur eru dæmi
um að skatturinn hafi óbein áhrif sem gætir
víða í samfélaginu.
Árið 2016 tilkynnti George Osborne, þá
fjármálaráðherra Bretlands, að allir drykkir
sem innihéldu meira en fimm grömm af sykri
yrðu skattlagðir frá og með apríl 2018. Yfirlýst
markmið skattsins var að kljást við vaxandi
tíðni offitu í Bretlandi með því að hvetja
framleiðendur til að minnka sykurmagn í
drykkjum sínum. Ávaxtasafar, mjólkur- og
kaffidrykkir voru undanþegnir skattinum.
Áætlaður hagnaður af skattinum var um
hálfur milljarður punda, eða tæplega 80
milljarðar íslenskra króna, á ári. Fljótlega kom
í ljós að sú áætlun væri of metnaðarfull, en í
fjárhagsáætlun Breta árið 2017 hafði áætlaður
hagnaður ríkissjóðs fallið um tæplega helming.
Það að auki áætlaði greiningarstofnunin
Office for Budget Responsibility að skatturinn
myndi auka verðbólgu um rúmlega fjórðung
úr prósenti, sem myndi auka vaxtagreiðslur
á vísitölutengdum ríkisverðbréfum um einn
milljarð punda.
Til að forðast skattinn ákváðu margir
gosdrykkja framleiðendur að breyta innihaldi
drykkja sinna og minnka sykurmagn þeirra,
oft með því að skipta út sykri og gervisætu-
efnum eins og sakkarín eða aspartam.
Stuðningsmenn skattsins hafa hampað
þessari þróun sem sigri en aðrir benda á
að þótt sætuefni eins og aspartam minnki
hitaeiningar í gosdrykkjum geti þau einnig
haft neikvæð áhrif á heilsu.
Auk þess segja andstæðingar skattsins að
gosdrykkir séu einfaldlega verri á bragðið
eftir skattinn. Aðdáendur skoska gos-
drykkjarins Irn-Bru mótmæltu heiftarlega
þegar framleiðandi drykkjarins tilkynnti að
skipta ætti út sykri fyrir aspartam í drykknum
í kjölfar skattsins. Tóku neytendur þá til ráðs
að stofna undirskriftalista og koma upp
varabirgðum af sykruðum Irn-Bru, en The
Guardian greinir frá hreyfingunni sem tók
upp slagorðið „Hands off my Irn-Bru“.
Engar vísbendingar um bætta heilsu
Þegar áhrif sykurskatts á neyslu almennings
eru rædd er eitt sem ekki má gleyma; grund-
vallarmarkmið sykurskatts er ekki einungis
að minnka neyslu á sykruðum vörum heldur
einnig að bæta heilsu almennings og minnka
offitu.
Þrátt fyrir að sykurskattur hafi gjarnan leitt
til smávægilegrar minnkunar á neyslu sykurs
þar sem hann hefur verið innleiddur er erfitt
að sýna fram á að skatturinn hafi nokkurs
staðar haft áhrif á heilsu eða tíðni offitu. Þar
sem sykurskattur hefur verið innleiddur í
Bandaríkjunum, þar á meðal í Berkley, San
Francisco og Philadelphiu, hafði hann engin
mælanleg áhrif á offitu. Jafnvel í umdæmum
þar sem verð á sykruðum matvörum hækkaði
og neysla dróst töluvert saman hafði
skatturinn engin áhrif á heilsu.
Enn fremur eru engar vísbendingar um að
sykurskatturinn í Bretlandi hafi haft áhrif
á heilsu eða offitu, en skýrsla Institute of
Economic Affairs bendir á að tíðni offitu hafi
haldist nær óbreytt frá árinu 2006.
Vanhugsaður skattur
Þegar litið er á tilfelli þar sem sykurskattur
hefur verið innleiddur verður að teljast
ólíklegt að sykurskatturinn sem stungið
er upp á í aðgerðaráætlun Landlæknis-
embættisins muni hafa mikil áhrif á heilsu
Íslendinga.
Það sem er frábrugðið við tillöguna nú er að
skatturinn mun ná yfir sykurlausa gosdrykki
jafnt sem sykraða gosdrykki, verði hann að
veruleika. Þar sem eitt yfirlýstra markmiða
sykurskatta í öðrum löndum, meðal annars
í Bretlandi, var að hvetja framleiðendur til
að bjóða upp á breiðara úrval sykurlausra
gosdrykkja virðist þessi ákvörðun taktlaus.
Sérstaklega í ljósi þess að sykruð jógúrt, sem
inniheldur oft mikið magn af sykri, fellur til
dæmis ekki undir skattinn.