Þjóðmál - 01.06.2019, Qupperneq 79

ÞJÓÐMÁL Sumar 2019 77
Ísland á hernaðarsvæði
Í fyrri heimstyrjöld var Ísland utan hernaðar-
svæðisins. En varla var styrjöldinni lokið, fyrr
en menn tóku að átta sig á, að þetta mundi
trúlega breytast. Lenín talaði á alþjóðaþingi
kommúnista 1920 um „hernaðarlega
afstöðu Íslands í framtíðarstyrjöld, sérstak-
lega með tilliti til flughernaðar og kafbáta“.
Þýski herfræðingurinn Karl Haushofer lýsti
síðar yfir þeirri skoðun, að Ísland væri eins
og skammbyssa, sem stöðugt væri miðað
á Bretland, Bandaríkin og Kanada. Þegar
kom fram á fjórða áratuginn, var framþróun
flugsins orðin slík, að farið var að gefa Íslandi
meiri gaum sem stiklustað á ferðum og í
flutningum milli meginlanda Evrópu og
Ameríku. Atlantshafsflug 24 ítalskra herflug-
báta undir forystu Italo Balbo, flugmarskálks
og flugmálaráðherra, árið 1933 með viðkomu
á Íslandi mun t.d. hafa vakið athygli á þessu
gildi landsins. Þá þegar hafði raunar vaknað
áhugi vestanhafs á að tryggja lendingar-
réttindi á Íslandi vegna póstflugs yfir Atlants-
haf. Þegar nær dró síðari heimsstyrjöldinni,
eða snemma árs 1939, var sótt fast á um
réttindi fyrir þýska flugfélagið Lufthansa til
Íslandsflugs. Því var synjað. Þýskir kafbátar
komu í heimsókn til Reykjavíkurhafnar, og
víðara athafnasvið kafbáta beindi vaxandi
athygli að Íslandi. Mikilvægi veðurathugana
á Íslandi fyrir spár í grannlöndum nær og á
meginlandi Evrópu, svo og á hafsvæðunum,
varð æ ljósara. Íslendingar höfðu að vísu
sætt skorti vegna treglegra aðfanga í fyrri
styrjöldum, t.d. í Napóleonsstríðunum. En
sjálfir stóðu þeir utan átakanna vopnlausir í
órafjarlægð, líka í fyrri heimsstyrjöldinni.
8.
Hernámið á Íslandi
Stafaði Íslendingum hætta af Þjóðverjum?
Að morgni 3. nóvember 1940 vöknuðu íbúar
Reykjavíkur við skotárás Breta á þýska flugvél
sem var í mikilli hæð yfir bænum. Skothríðin
kom frá loftvarnarbyssum sem sprengdu kúlur
í mikilli hæð og mynduðu sprengingarnar lítil
svört ský. Kúlurnar sprungu allt í kringum flug-
vélina en engin hæfði hana og náði þýska
vélin að hækka flugið og hverfa burt. Flugvélin
náði líklega að klára verkefni sitt sem var að
taka myndir af Reykjavíkursvæðinu og her-
stöðvum sem þar voru. Þetta atvik sýndi
Íslendingum að hættan á að stríðsátökin næðu
til Íslands var raunveruleg.
10. maí 1940, dagurinn sem Bretar hernámu Ísland. Breskir hermenn í fylkingu á gatnamótum Austurstrætis
og Pósthússtrætis, það sér í hús Landsbankans.
Breskir hermenn í fylkingu á gatnamótum Austurstrætis og Pósthússtrætis þann 10. maí 1940, daginn sem Bretar hernámu
Ísland. Myndin er tekin úr kennslubókinni „Blessað stríðið“ sem gefin er út af Menntamálastofnun.