Morgunblaðið - 03.09.2021, Blaðsíða 17

17
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 3. SEPTEMBER 2021
Reykjavík Máfur stillir sér upp og horfir ásakandi augum á ljósmyndara Morgunblaðsins, þar sem hann stendur og mundar myndavélina í von um að fanga þessa samverustund þeirra á mynd.
Kristinn Magnússon
Afstaða þjóðarinnar
til þess hvort mark-
aðurinn eigi að ráða
verðinu á verðmætum
fiskimiðanna er skýr.
Um 77% þjóðarinnar
vilja að útgerðir lands-
ins greiði markaðsgjald
fyrir afnot af fisk-
veiðiauðlindinni, skv.
nýlegri skoðanakönnun
Gallup. Um fá mál er
þjóðin jafn einhuga og um þetta
grundvallaratriði. Þjóðin virðist
treysta markaðnum. Samkvæmt
sömu könnun eru hins vegar 7,1%
þjóðarinnar á móti því að útgerðirnar
greiði markaðsgjald. Þrátt fyrir það
er það sú leið sem farin er. Leið sem
fámennur minnihluti styður.
Fólk upplifir réttilega að kerfið í
kringum veiðiréttinn er ekki í þágu
almannahagsmuna, enda verður al-
menningur af milljörðum á ári hverju
með þessu fyrirkomulagi. Ástæðan er
að útgerðin greiðir
veiðigjald sem ákvarðað
er af stjórnmálunum í
stað þess að markaður-
inn meti einfaldlega
verðmætin eins og eðli-
legt er.
Markaðsgjald fyrir
verðmætin
Eitt helsta baráttu-
mál Viðreisnar frá
stofnun flokksins er að
markaðsgjald verði
greitt fyrir verðmæti
fiskimiðanna. Að réttur
til veiða fáist með tímabundnum
leigusamningum til 20-30 ára. Hluti
kvótans verði boðinn upp á markaði á
hverju ári. Í fyllingu tímans verði því
allar veiðiheimildir bundnar samn-
ingum. Útgerðin greiði fyrir afnot af
fiskimiðunum í samræmi við
markaðsverðmæti. Með þessum heil-
brigðu leikreglum fæst sanngjarnt
gjald til þjóðarinnar og jafnframt
meiri arðsemi í greininni án þess að
kollvarpa kerfi sem hefur marga
kosti. Vissa skapast til lengri tíma hjá
þeim sem stunda veiðar vegna fyrir-
komulagsins um samninga til lengri
tíma. Þetta er hin skynsama leið sem
getur skapað sátt um sjávarauð-
lindina. Sátt sem sárlega vantar.
Stefna Viðreisnar er jafnframt að
setja auðlindaákvæði í stjórnarskrá
um að afnot af þjóðareigninni verði
tímabundin og að fyrir afnot skuli
greiða eðlilegt markaðsgjald. Ef
stjórnarskráin er skýr um að afnot af
fiskimiðunum geti aðeins fengist með
tímabundnum samningum fær orðið
þjóðareign loksins áþreifanlega og
raunverulega merkingu. En hvað er
það sem veldur því að breytingar í átt
að markaðsgjaldi eru svo þungar
þegar afstaða þjóðarinnar er svo
skýr?
Skýrar átakalínur
Átakalínurnar milli stjórnmála-
flokka eru hvergi skýrari en hér.
Ríkisstjórnarflokkarnir þrír styðja
allir óbreytt ástand um sjávarútveg-
inn. Formenn ríkisstjórnarflokkanna
þriggja hafa allir lýst yfir vilja til að
halda óbreyttu ríkisstjórnarsamstarfi
áfram. Samstarf þeirra þýðir því
óbreytt ástand í þessu grundvallar-
máli. Nú fara frambjóðendur Sjálf-
stæðisflokksins fram á ritvöllinn með
þau skilaboð að breytingar á þessu
kerfi séu af hinu slæma. Flokkurinn
sem í orði kveðnu boðar markaðs-
lögmál telur önnur lögmál eiga að
gilda hér. Það vakti eðlilega athygli
þegar Páll Magnússon þingmaður
Sjálfstæðisflokksins sagði í nýlegu
viðtali að flokkur hans glímdi við
trúverðugleikavanda og nefndi í því
sambandi sjávarútvegsmálin sér-
staklega. Hið sama gerði Vilhjálmur
Bjarnason fyrrverandi þingmaður
flokksins í grein þar sem hann sagði
að vandi Sjálfstæðisflokksins fælist
einna helst í því að hann væri eins
máls flokkur þar sem „hagkvæmni“
fiskveiðistjórnarkerfisins ræður för.
Hagkvæmnin sem Vilhjálmur setti í
gæsalappir er vitaskuld hagkvæmni
stórútgerðarinnar sem greiðir gjaf-
verð fyrir afnot af fiskimiðunum.
Tækifærin í sjávarútvegi
Við þurfum að nýta tækifærin í
sjávarútveginum betur. Það verður
ekki gert með neinum kollsteypum.
Kerfið þarf hins vegar að vera sann-
gjarnt og mikilvægasti liðurinn í því
er að þjóðin fái eðlilegan hlut. Það er
best gert með því að setja kvótann á
markað og með því að verja þjóðar-
eignina í stjórnarskránni. Það er
stefna Viðreisnar. Hærri tekjum sem
þjóðin fær verður hægt að verja til
mikilvægra verkefna í þágu almanna-
hagsmuna. Sjávarútvegurinn hefur
mikla þýðingu fyrir samfélagið og at-
vinnugreinin er mikilvægur þáttur í
sögu þjóðarinnar. Það skiptir miklu
að um þessa grein ríki sátt. Eðlilegar
leikreglur eru leiðin til þess.
Eftir Þorbjörgu
Sigríði Gunnlaugs-
dóttur
» Þetta er hin skyn-
sama leið sem getur
skapað sátt um sjávar-
auðlindina. Sátt sem
sárlega vantar.
Þorbjörg Sigríður
Gunnlaugsdóttir
Höfundur er oddviti Viðreisnar í
Reykjavík norður.
thorbjorg.s.gunnlaugsdott-
ir@althingi.is
Þessi 77% þjóðarinnar sem engu ráða
Kosningar fara í
hönd. Sumir flokkar
aðgreina sig með því að
vilja taka upp stærri og
stöðugri gjaldmiðil,
sem mundi aga og siða
þjóðina til í efnahags-
málum. Hún yrði nú
knúin til að haga sér
með hliðsjón af því að
gjaldmiðillinn veikist
hvorki né styrkist eftir
aðstæðum og hegðun hennar, segja
þeir.
Krónan
Átök eru um tekjuskiptinguna, við
skiptum öðru hvoru á milli okkar
meiri tekjum en til skiptanna eru.
Gengislækkun og verðbólga eru að-
ferð til að taka svonefndar „óraun-
hæfar launahækkanir“ til baka. Líka
til að mæta aflabresti, verðfalli á út-
flutningi og áfalli í ferðaþjónustu.
Sjálftökufólkið heldur þó sínu, því
laun og kaupaukar þess hækka eftir
því sem hugur þeirra girnist. Kaup-
máttur rýrnaði gjarnan um ca. 15%
þegar svona „snúningur“ var tekinn á
þjóðinni. Þetta dreifði högginu. Allir
nema sjálftökufólkið missa kaupmátt,
líka öryrkjar og aldraðir, sem engar
óraunhæfar launahækk-
anir fengu. Þegar vel
gengur styrkist gengið
aftur á móti. Kaupmáttur
alls almennings vex. Ekki
bara launamanna, heldur
líka öryrkja og aldraðra.
Sterkari króna heldur aft-
ur af verðbólgu og skuld-
um heimilanna. Upp-
sveifla í gjaldeyrisaflandi
greinum, s.s. sjávarútvegi
og ferðaþjónustu, eykur
gjaldeyristekjur landsins.
Fyrirtækin kaupa krónur
fyrir gjaldeyri, sem styrkir gengi
hennar. Það lækkar verð gjaldeyrisins
í krónum. Lífskjör almennings batna,
því stór hluti okkar neysluvara er inn-
fluttur. Afkoma gjaldeyrisaflandi
fyrirtækja versnar his vegar. Með
lægra andvirði gjaldeyris minnka
tekjur þeirra. Velgengnin streymir frá
fyrirtækjunum til þjóðarinnar. Þegar
á móti blæs snýst þetta við. Þjóðin öll
tekur höggið af gengislækkun og
fyrirtækin þrauka fremur en að fara í
þrot. Munum að það er auðvelt og
fljótlegt að koma fyrirtæki í þrot, en
afar erfitt, tímafrekt og áhættusamt
að koma lífvænlegu fyrirtæki á fót.
Evra eða dollar
Hugleiðum nú hvað gerist ef við
tökum upp evru eða dollar. Sjálf-
tökufólkið færi sínu fram, ekkert
mundi breyta því. Almenningur
krefst sömu launahækkana. Eru ein-
hver líkindi til að fólk sætti sig betur
við það sem það telur óréttlæti með
evru eða dollar? Verður meiri friður á
vinnumarkaði? Varla. Hugsum okkur
nú að það verði áfall, aflabrestur,
verðfall sjávarafurða og samdráttur í
ferðaþjónustu. Gjaldeyrisaflandi
fyrirtæki taka þá höggið ein, engin
gengisfelling kemur til hjálpar, hlut-
fallið milli tekna og launa lagast ekki.
Fleiri fyrirtæki týna tölunni og
starfsmenn þeirra missa vinnuna.
Innflutningsfyrirtækin þrauka og
starfsfólk þeirra og hins opinbera
heldur vinnunni. Flestir sleppa áfalla-
lítið, en aðrir missa vinnuna og verða
hart úti og taka höggið. Fleiri fyrir-
tæki verða gjaldþrota og af því að
mikið mál er að stofna ný fyrirtæki,
þó glaðni til á ný, varir atvinnuleysið
lengur. Hugsum okkur loks að það
batni í ári. Afli, verðlag og aðstreymi
ferðamanna fer upp á við. Gengið
breytist ekki, eigendur og starfs-
menn fyrirtækjanna sem fá aukn-
inguna hagnast fyrst og mest, en svo
dreifast áhrifin smám saman um
efnahagslífið.
Jöfnuður
Sveigjanlegt gengi er jafn-
aðartæki. Bæði andstreymi geng-
islækkunar og meðbyr gengisstyrk-
ingar dreifast jafnar. Atvinnuleysi er
mesta félagslega bölið. Að hafa at-
vinnu, verkefni og vinnufélaga er
hamingjuuppskrift. Ég vil frekar
krónu en evru eða dollar á meðan
átök standa um tekjuskiptinguna.
Mér er óskiljanlegt að flokkar sem
vilja jöfnuð skuli setja allt sitt traust
á að taka upp gjaldmiðil sem er alls
ótengdur íslensku efnahagslífi og
mundi valda aukinni misskiptingu og
atvinnuleysi. Ef þeir bara gætu skilið
harðneskjuna sem þeir ætla starfs-
mönnum gjaldeyrisaflandi fyr-
irtækja mundu þeir ekki hafa þessa
skoðun. Ef þeir gætu skilið að langan
tíma, e.t.v. þrjú kjörtímabil, tæki að
ná tilætluðum árangri mundu þeir
hugsa sig betur um. Flestir þeir sem
vilja evru eða dollar eru opinberir
starfsmenn, starfsmenn annarra fyr-
irtækja en þeirra sem afla gjaldeyris
eða lífeyrisþegar. Fábreytni og
óstöðugleiki efnahagslífsins og sjálf-
taka forréttindafólksins er hinn
raunverulegi vandi. Hvers vegna
leggja jafnaðarmenn ekki fram hug-
myndir um lausn hans? Þegar ég var
viðskiptafræðinemi 1972-6 og tekinn
að fylgjast með efnahagsmálum voru
læknar, flugmenn og forstjórar með
ca. fimmföld lægstu laun. Svo er enn
hvað lækna og flugmenn snertir.
Forstjórar fákeppnisfélaganna taka
sér hins vegar það sem þeim sýnist í
krafti aðstöðu sinnar. Samþjöppun
til fákeppni er mestu vonbrigði EES-
aðildarinnar. Samkeppnisreglur
ESB sem gilda hér eru byggðar á
forsendu um alvöru, virka markaði.
Þeir finnast varla hér á landi. Sam-
keppniseftirlitið samþykkir nær all-
ar yfirtökur og samruna vegna þess-
ara reglna. Eigendur útflutnings-
fyrirtækja hafa notið betri
viðskiptakjara vegna EES og hagur
þjóðarbúsins vænkast. Almenningur
hefur öðru hvoru notið sterks gengis
krónunnar, en misskipting hefur
vaxið. Það birtist m.a. í innflutningi
erlends ódýrs vinnuafls, sem nú er á
lægstu laununum og býr við þröngan
kost. Á meðan kjörnir fulltrúar,
þingmenn og ráðherrar, taka þátt í
sjálftökunni mun ekkert breytast.
Eftir Ragnar
Önundarson » Samkeppnisreglur
ESB sem hér gilda
byggjast á forsendu um
alvöru, virka markaði.
Þeir finnast varla hér á
landi.
Ragnar Önundarson
Höfundur er fyrrverandi stjórnandi
fákeppnisfélaga.
Sveigjanlegt gengi er jafnaðartæki