Morgunblaðið - 11.11.2021, Qupperneq 42

SVIÐSLJÓS
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
T
alsverður hluti einstaklinga
sem eru á leigumark-
aðinum borga yfir 70% af
ráðstöfunartekjum sínum
mánaðarlega í leigu. Ætla má sam-
kvæmt svörum í nýrri skýrslu um
niðurstöður könnunar Húsnæðis- og
mannvirkjastofnunar (HMS), að
þetta eigi við um nálægt tíu prósent
þeirra sem búa í leiguhúsnæði. Ef á
heildina er litið greiða leigjendur á
leigumarkaðinum að meðaltali um
45% af ráðstöfunartekjum sínum í
leigu og hefur það hlutfall hækkað á
seinustu tveimur árum.
HMS hefur unnið ítarlegar nið-
urstöður árlegrar mælingar á stöðu
leigjenda sem byggð er á spurn-
ingakönnun meðal þeirra. Þar eru
leigjendur m.a. spurðir hvort þeir séu
sammála eða ósammála því að þeir búi
við húsnæðisöryggi. Svörin benda til
að húsnæðisóöryggi sé að þokast upp
á við en hlutfall þeirra sem eru mjög
og frekar ósammála þessari fullyrð-
ingu um húsnæðisöryggið hækkaði úr
16,1% í fyrra í 18,9% á þessu ári.
Heimsfaraldur kórónuveirunnar
virðist hafa haft töluverð áhrif á bú-
setu fólks en tilfærslur á búsetu fólks
eru ólíkar á milli aldurshópa. Nú búa
fleiri í eigin húsnæði (73,1%) en gerðu
það fyrir faraldurinn (70,8%). Lægra
hlutfall er á leigumarkaði en það fór
úr 16,6% fyrir faraldurinn í 13% í vor
og fleiri búa nú í foreldrahúsum eða
11,2% samanborið við 9,7% fyrir far-
aldurinn. „Yngsti hópurinn, 18-24
ára, hefur fært sig að miklu leyti aft-
ur í foreldrahús en meðaltal á hlutfalli
þeirra í foreldrahúsum er rúmlega 16
prósentustigum hærra í mælingum
yfir eitt ár eftir COVID-19 farald-
urinn samanborið við meðaltal mæl-
inga yfir eitt ár fyrir COVID-19 far-
aldurinn. Með sama hætti má sjá að
aldurshópurinn 25-34 ára hefur
hins vegar verið að færa sig af
leigumarkaði og að einhverju leyti úr
foreldrahúsum og yfir í eigið
húsnæði. Hlutfall þess hóps í
eigin húsnæði mælist 8,1 prósentu-
stigi hærra að meðaltali yfir heilt ár
eftir COVID-19 samanborið við heilt
ár fyrir faraldurinn. Mest hefur til-
færsla þess hóps verið af leigumark-
aði og mælist hlutfall hópsins á leigu-
markaði rúmlega 5 prósentustigum
lægra eftir COVID-19,“ segir í
skýrslu HMS um niðurstöðurnar.
Yfirgnæfandi meirihluti leigj-
enda segjast ánægður með húsnæði
sitt og 83% segjast vera ánægð með
leigusalann sinn. Hins vegar virðast
nú fleiri en áður telja erfiðara að
verða sér úti um húsnæði á þessu ári
en í fyrra en um 36% segja það vera
frekar eða mjög erfitt. Hlutfall þeirra
sem segja erfitt að verða sé úti um
húsnæði var þó langtum stærra árið
2015 þegar um 55% sögðu það vera
erfitt.
Vægi Facebook eykst
„Vægi Facebook sem vettvangs í
leit að leiguhúsnæði hefur aukist á
síðustu þremur árum og eykst tölu-
vert á milli ára. Svipað hátt hlutfall
leigjenda útvegaði sér leiguhúsnæði í
gegnum vini og kunningja og eykst
það einnig á milli ára,“ segir í grein-
ingu á niðurstöðunum og þar kemur
enn fremur fram að einungis 1,3% og
1,7% leigjenda á höfuðborgarsvæðinu
leigja einbýlishús og raðhús eða par-
hús. Það gera þó mun fleiri utan höf-
uðborgarsvæðisins eða 13% og 8,2%
leigjenda.
66,3% leigjenda segjast leigja af
nauðsyn og hefur það hlutfall hækkað
á seinustu árum. 9,4% segjast vilja
vera á leigumarkaði.
Margir hinna yngri
fóru aftur í foreldrahús
Staðan á leigumarkaði skv. könnun HMS*
Ástæða þess að leigjendur segjast vera á leigumarkaði 2003-2021
Hlutfall ráðstöfunartekna sem fara í leigu 2015-2021 (%)
80%
60%
40%
20%
0%
50%
40%
30%
2003 2015 2017 2018 2019 2020 2021
2015 2017 2018 2019 2020 2021
Af nauðsyn Tímabundið Vilja vera á leigumarkaði
66,3%65,0%
56,9%
29,0%
14,1%
65,9%
24,9%
10,1%
46%
35%
19%
24,4%
9,4%
45%44%
40%40%41%42%
*Niðurstöður spurningakönnunar Húsnæðis- og mannvirkjastofnunar
42
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 11. NÓVEMBER 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Skuggalegir
útreikningar
á skulda-
stöðu Reykjavíkur
birtust í frétt í Við-
skiptaMogganum,
sem fylgdi Morgunblaðinu í
gær. Þar kom fram að í lok
þessa árs myndu hreinar skuld-
ir og skuldbindingar A-hluta
borgarinnar nema 123 millj-
örðum króna. Það eru 91,7% af
þeim tekjum borgarinnar, sem
ætlað er að standa undir
rekstri A-hlutans. Þar vega
útsvarstekjur og fasteigna-
gjöld þyngst, en fleira kemur
til.
Samkvæmt útreikningunum
mun skuldastaðan versna veru-
lega á næstu þremur árum og
er ráðgert að hreinar skuldir
og skuldbindingar vegna A-
hlutans verði 180 milljarðar
króna í lok árs 2025. Það eru
107,6% reiknað á móti tekjum.
Þetta er ekki beysin staða og
það er ekki hægt að kenna kór-
ónuveirunni um að svona sé
komið. Staðreyndin er sú að
vegna aðgerða ríkisstjórn-
arinnar til að halda hjólum at-
vinnulífsins gangandi hafa flest
sveitarfélög sloppið við tekju-
fall og sum jafnvel fengið bú-
bót.
Líklegt er að það skýri að
hluta að á fyrstu tíu mánuðum
þessa árs hafa íbúar Reykja-
víkur greitt 8,6% hærri upp-
hæð í útsvar en á sama tíma í
fyrra. Haldi fram sem horfir
verða útsvarstekjurnar þegar
árið verður gert upp 85 millj-
arðar, sem er tæp-
um sjö milljörðum
meira en í fyrra.
Hér fyrir ofan er
horft til A-hlutans,
en sé litið til heild-
arskulda syrtir enn í álinn. Þær
eru í kringum 400 milljarðar og
hafa sjálfstæðismenn bent á að
þær bólgni út um rúmar 100
milljónir á dag. Kannski væri
ráð að setja teljara á ráðhúsið?
Staðan er í raun þannig að
spyrja mætti hvort þrot blasi
við borginni.
Reksturinn á borginni er
með miklum ósköpum. Hörgul
á íbúðum má að miklu leyti
rekja til þess hvernig haldið
hefur verið á spöðunum í
Reykjavík, þótt reynt sé að
skella skuldinni á banka og
aðra. Stefna meirihlutans skap-
ar ekki bara vandamál í borg-
inni, hún hefur beinlínis áhrif á
þjóðarhag.
Ekki bæta óraunhæfar áætl-
anir um borgarlínu úr skák.
Mikill skuldaklafi mun fylgja
lántökum vegna hennar og hug-
myndir um að hún muni leysa
allan umferðarvanda í borginni
eru byggðar á óskhyggju frek-
ar en staðreyndum. Verðmið-
inn er geigvænlegur, jafnvel
þótt ekki sé gert ráð fyrir hefð-
bundinni framúrkeyrslu. Það
er fráleitt að ráðast í fjárfest-
ingu upp á von og óvon.
Það væri nær að meirihlut-
inn héldi sig við fyrirheitið úr
samstarfssáttmála sínum frá
2018 um að draga úr skuldum
ef til þess viðraði.
Meirihlutinn í borg-
inni áformar að
stjórna upp á krít}
Skuldir á skuldir ofan
Vinsældakann-
anir eru ekki
auðmeltanlegar
fyrir metnaðarfulla
stjórnmálaleið-
toga. Biden hefur
fundið það und-
anfarið. Út frá því
er gengið í fjölmiðlaheiminum
að spurningin sé ekki hvort
heldur hvenær fundin verði af-
sökun fyrir því að Kamala
Harris sé kippt upp í „vegna
ófyrirsjánlegra atburða“.
Kannanir um getu Bidens
hafa verið í frjálsu falli og
breytir litlu hvort horft sé til
innanríkis- eða utanríkismála.
En það sem verra er þá birtust
kannanir í gær sem sýndu
Harris sem óvinsælasta vara-
forseta Bandaríkjanna í hálfa
öld! Það fækkar kostunum
þegar varadekkið er sprungið
líka.
Hinum megin hafs er áber-
andi hversu herskár Macron
forseti Frakklands er í garð
Breta, en hann hefur einnig
sent Bandaríkjunum og Ástr-
alíu tóninn eftir að ríkin þrjú
skildu Frakkland
eftir illa til reika
eftir stórsamninga
um nýja öfluga
kafbáta. Frakkar
gengu út frá því að
verða í lykilhlut-
verki í þeim við-
skiptum. Fróðleiksmenn í fjöl-
miðlum gefa sér að vaxandi
ergelsi Macrons eigi rót í for-
setakosningunum á næsta ári
og þá um leið hversu óhag-
stæðar kannanir eru forset-
anum. Það minnir óneitanlega
á hvernig fór fyrir Francois
Hollande, forsetanum á undan,
en Macron þroskaðist í póli-
tísku skjóli hans. En þegar
vinsældakúrfa Hollande sner-
ist, þá gerði Macron það líka,
svo Hollande hlaut að hverfa
frá sínum framboðsáformum.
Macron skrifaði lokaritgerð
um Machiavelli og leitar sjálf-
sagt í þá smiðju núna. En
Maciavelli ráðlagði vonbiðlum
valdanna það fyrst og síðast að
kynda ekki undir hatri annarra
á sér. Gæti ekki verið rétt að
rýna í gömlu ritgerðina sína?
Mótvinds gætir nú í
pólitíkinni jafnt
austan hafs sem
vestan, ef marka
má kannanir}
Andar köldu víða
S
íminn ætlar að selja Mílu ehf. Og
hvað með það? Er ekki alltaf verið
að selja fyrirtæki? Jú – en Míla er
ekkert venjulegt fyrirtæki sem
engu máli skiptir hverjir eiga eða
hvernig er rekið. Rekstur fyrirtækisins varðar
íslenskan almenning og öryggi þjóðarinnar.
Míla á stærsta hlutinn í stofnljósleiðara
landsins á móti NATO og það er Míla sem sér
um rekstur og viðhald allra þráðanna í strengn-
um. Ljósleiðarastrengirnir eru undirstaða
flestra fjarskiptakerfa sem notuð eru á Íslandi,
þar á meðal símkerfis, farsímakerfis, Tetra-
neyðarfjarskiptakerfis, mikilvægra gagnateng-
inga fyrir helstu stoðkerfi landsins og almennr-
ar nettengingar landsmanna.
Nánast öll tal- og gagnafjarskipti við útlönd
fara um ljósleiðaratengingar á landi og síðan
um þrjá sæstrengi sem tengja Ísland við umheiminn.
Sambandsrof getur gert Ísland að mestu sambandslaust
við umheiminn og haft alvarlegar afleiðingar á efnahags-,
öryggis-, varnar- og almannahagsmuni.
Neyðarhemill
Fjárfestingafélagið Ardian France SA ætlar að kaupa
Mílu. Okkur er sagt að stjórnendur félagsins séu viðkunn-
anlegir en það er ekki nóg. Við þurfum að gera ríkar kröf-
ur til félags sem er með eignarhald á svo mikilvægum inn-
viðum. Míla má ekki fara í hendur fjárfestingasjóðsins án
skilyrða um samfélagsöryggi sem halda. Ef illa fer verður
almenningur fyrir skaða.
Í lögum um fjárfestingu erlendra aðila í at-
vinnurekstri segir í 12. grein að ef erlend fjár-
festing ógnar öryggi landsins geti ráðherra
stöðvað slíka fjárfestingu enda kynni ráðherra
ákvörðun sína innan átta vikna frá því að
samningur er gerður. Samningurinn var gerð-
ur 23. október síðastliðinn. Ferða-, iðnaðar- og
nýsköpunarráðherra hefur því tíma til 17. des-
ember til að stöðva sölu Símans á Mílu ef
stjórnvöld telja að salan geti leitt til þess að
þjóðaröryggi sé ógnað.
Alls ekki má ganga frá sölunni nema Alþingi
Íslendinga hafa rýnt skilyrðin vel og telji víst
að þjóðaröryggis sé gætt. Alþingi hefur ekki
komið saman í marga mánuði og þegar þessi
pistill er skrifaður vitum við ekki enn hvenær
þing kemur saman. Ríkisstjórnin fráfarandi
getur ekki leyft sér að hunsa Alþingi í svo mik-
ilvægu máli. Ef í það stefnir verður forsetinn að skipa
starfsstjórn og kalla þingið saman.
Við snúum víst ekki tímanum við til að leiðrétta þau mis-
tök sem gerð voru með sölu Símans. En við getum sett lög
og regluverk sem tryggja viðhald, öryggi og heimild yfir-
valda til að taka fyrirtækið yfir ef neyðarástand skapast
eða einkaaðilinn er ekki hæfur til að sinna svo mikilvægri
starfsemi. Það verður að koma í veg fyrir að eigendur geti
af geðþótta eða vegna vanhæfni lamað íslenskt samfélag,
farið með fyrirtækið út fyrir lögsögu Íslands eða selt úr
landi nauðsynleg tæki til starfseminnar.
Oddný G.
Harðardóttir
Pistill
Sala Mílu varðar öryggi þjóðarinnar
þingmaður Samfylkingarinnar. oddnyh@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
Hátt leiguverð er að mati flestra
leigjenda stærsti gallinn við að
leigja íbúðarhúsnæði skv. könn-
un HMS eða 86,1% en hlutfallið
hefur þó lækkað á seinustu ár-
um. Margir nefna einnig sem
galla að engin eignamyndun eigi
sér stað og erfitt sé að spara.
Fram kemur að fjárhagur leigj-
enda hefur batnað ögn á milli
ára og þegar spurt var um fjölda
flutninga á milli heimila kemur í
ljós að leigjendur sem eru 25-34
ára fluttu langoftast eða 4,8
sinnum á síðustu tíu árum.
Spurðir hvort þeir vildu frek-
ar búa í leiguhúsnæði eða eigin
húsnæði ef nægjanlegt framboð
væri á öruggu leiguhúsnæði og
húsnæði til kaups svöruðu 88%
að þeir myndu frekar velja eigin
húsnæði en 12% sögðu leigu-
húsnæði.
Hátt leigu-
verð galli
SVÖR LEIGJENDA