Náttúrufræðingurinn - 2021, Blaðsíða 27

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
119
Ritrýnd grein / Peer reviewed
ferli tegundarinnar halda sig í námunda
við geymslustaði þessa góðgætis inni í
búunum og þar er setið að gnægtaborði.
Aðrar tegundir ættkvíslarinnar eru
taldar nærast með því að drekka blóð-
vökva úr særðum humlum.34 Ekki er
getið um nein jákvæð áhrif af veru mítl-
anna í búinu þannig að á heildina litið
virðast samskipti tegundanna einungis
neikvæð fyrir humlurnar. Flokkast
þau því sem hreinn nytjastuldur (e.
kleptoparasitism).34,35
Lítið er vitað um fæðuval mítilsins P.
longisetosus. Áhrif tegundarinnar innan
humlubúa eru því að mestu ókunn en
lögun munnlimanna hefur þótt benda
til þess að tegundin sé að flysja frjókorn
og éta utan af þeim fremur en að veiða
skordýr.36
Hvaða stig í lífsferlinum taka
sér far með humlum?
Í lífsferli mítla festa tvö mismunandi
þroskastig sig við humlur (sjá inn-
skotsgrein), (1) annars stigs gyðlur og
(2) fullorðin kvendýr sem tilbúin eru
að verpa eggjum þar sem þau hreiðra
um sig þegar ferjunni sleppir. Í fyrri
hópnum eru annars vegar flökkugyðla
K. cf. laevis 37 (2. mynd) og hins vegar
annað gyðlustig P. fucorum38,39 sem eru
stórvaxnir og áberandi mítlar (1. mynd)
en þó ekki fullorðinsstigið í lífsferl-
inum (sjá innskotsgrein). Seinni hóp-
inn mynda fullvaxta kvendýr tegund-
anna S. acarorum, P. longisetosus og
P. marginepilosa.

LOKAORÐ
Af ofansögðu má ráða að samskipti
ásætumítla og humla hér á landi eru
fjölbreytileg. Ein tegundin (P. margin-
epilosa) er tvímælalaust skaðleg fyrir
humlur. Þegar reikningar eru gerðir upp
virðist tilvist hinna tegundanna inni í
búunum ekki skipta búskap humlanna
máli. Tegundirnar þakka fyrir verðmætt
fóður með því að stunda þrifaþjónustu,
éta myglu og drepa og éta smádýr sem
sækja í búið. Ekki þarf þó mikið til að
raska jafnvæginu. Fjölgi mítlum úr
hófi fram innan búsins geta þeir haft
neikvæð áhrif. Þau ná ekki einungis til
búsins heldur getur mikill fjöldi mítla
á humluferju haft áhrif á flughæfni
hennar og hreyfigetu, sem veldur því
að hún verður auðveldari bráð fyrir
afræningja en ella.
Erlendis hefur verið sýnt fram á að
fjölgun mítla í búunum á sér helst stað
á haustin, þegar búskap humlanna er
að ljúka og búið er að byrja að sundrast
þannig að áhrifin verða í raun óveruleg
fyrir búin.30 Líklegt er að svipað sé uppi
á teningnum hér á landi.
Hér er á ferðinni fyrsta rannsókn
sinnar tegundar hérlendis þar sem
áherslan var ekki hvað síst lögð á að
greina tegundir ásætumítla á algengustu
humlutegundum í þéttbýli hér á landi
vorið 2017. Verðugt framtíðarverkefni
væri að halda þessum athugunum áfram
og rannsaka í því sambandi ásætumítla
á öllum humlutegundum sem hér hafa
numið land. Viðbúið er að fleiri tegundir
ásætumítla finnist við slíkar rannsóknir
og að auki gætu slíkar athuganir varpað
ljósi á smitbreytileika meðal humlu-
tegundanna hér á landi. Í leiðinni væri
tvímælalaust einkar áhugavert að skoða
aðstæður niðri í sjálfum humlubúunum.
SUMMARY
On mites of bumble-
bee queens in Iceland
Three common bumblebee species
(Bombus spp.), altogether 53 queens,
sampled in the spring of 2017 in Ice-
land, were examined for the presence of
phoretic mites (Acari); 25 white tailed
bumblebees (B. lucorum), 23 tree bum-
blebees (B. hypnorum) and five heath
bumblebees (B. jonellus). Most queens
(42) were captured in the Reykjavík
area, eight B. lucorum originated from
Egilsstaðir, East-Iceland, the three
remaining queens were B. hypnorum
and B. lucorum originating from South
and West Iceland. All mites found were
mounted in Hoyer’s medium, identified
and counted. All queens carried at least
one, but up to four phoretic mite spe-
cies were noticed. The large-sized deu-
tonymphs, the dispersing stage of the
mesostigmatan mite Parasitellus fuco-
rum, was the most common phoront
and found on 96% of the queens. Second
in this comparison was the astigmatan
Kuzinia cf. laevis with a prevalence of
infection of 76%, third was the prostig-
matan Scutacarus acarorum (34%)
followed by the mesostigmatan Proc-
tolaelaps longisetosus (28%). The rarest
phoront in our survey was the mesostig-
matan Pneumolaelaps marginepilosa
(4%) and exclusively detected from B.
lucorum sampled in Egilsstaðir. This
species was originally described new to
science after being detected in the nest
of B. jonellus, located in an old under-
ground wood mouse nest on a farm in
southeast Iceland. P. marginepilosa and
P. fucorum were previously confirmed
to occur in Iceland but the other three
are new species records to Iceland.
Wild bumblebee species detected
in Iceland are believed to have been
imported to the country with goods in
ships or airplanes. Same applies to the
phoronts detected in the survey.
The interaction between bumble-
bees and their phoronts is complicated.
Phoretic mites can act as kleptopara-
sites, mutualists, commensals or even
parasites. In the nest they usually feed
on bumblebee’s food (pollen, nectar,
cocoon material). However, at the same
time the beneficial mites provide sani-
tary or cleaning services to developing
larvae such as removing harmful fungi
and other microorganisms. In our sur-
vey P. marginepilosa was the only spe-
cies considered to be harmful in the
nest through its kleptoparasitic behav-
iour. The other phoronts pay for their
food and accommodation with activi-
ties that are regarded to act positively
for the welfare of the nest, so in the end
both the bumblebees and the phoronts
benefit through their cooperation.
In spring, not least on cold days,
the weight of large-sized phoronts
attached to bumblebee queens may
affect their abilities to fly or walk
around and escape predators. In the
survey up to 576 deutonymphs of dis-
persing P. fucorum were found to be
attached to an exhausted B. lucorum.