Náttúrufræðingurinn - 2021, Blaðsíða 79

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
171Náttúrufræðingurinn 91 (3–4) bls. 170–174, 2021
Hrafnsgerði í Fellum. / Ljósm. H. Hall. 1985.
Á þessum árum dvaldist Svanhildur oft í Hrafnsgerði ásamt
Sigurði bróður sínum, og þar mun hugur hennar hafa beinst
að náttúrunni, sem er mjög sérstök á þessum stað. Hannes
bóndi, föðurbróðir hennar, var áhugasamur um ræktun og
þekkti nokkuð til plantna. Hann átti meðal annars bækur
Einars Helgasonar, Bjarkir og Rósir. Hann hóf fyrstur manna
skógrækt á eigin spýtur á Héraði um 1940, og var frumkvöðull
bændaskógræktar.2
Árið 1942 byggðu foreldrar mínir nýbýlið Droplaugarstaði
rétt innan við Hrafnsgerðisá. Var þá aðeins steinsnar milli
bæjanna og alltíð samskipti, en þá var fjölskylda Svanhildar
flutt á Seyðisfjörð, og man ég ekki eftir að hafa hitt hana á
æskuárum mínum. Hins vegar fregnaðist að hún væri að
nema grasafræði í útlöndum og þótti mér mikið til þess koma,
enda var ég þá farinn að hneigjast að þeirri fræðigrein og byrj-
aður að nafngreina plöntur.
Nám og fyrstu rannsóknir
Árið 1957 birtist smágrein í Náttúrufræðingnum um Ís-
lendinga sem nýlega höfðu lokið prófi í náttúrufræði erlendis,
en þá var hér enn engin kennsla á háskólastigi í þeirri grein.
Þar er getið nokkurra manna er síðar urðu þjóðkunnir nátt-
úrufræðingar. Þar á meðal er þessi klausa: „Svanhildur
Jónsdóttir, mag. scient., í grasafræði við háskólann í Kaup-
mannahöfn, 1953. Sérgrein: fléttur (Lichenes). Hlaut gull-
heiðurspening sama háskóla fyrir ritgerð um íslenzkar fléttur.
Dvelur í Danmörku.“3
Ekki hefur mér tekist að finna titil verðlaunaritgerðar
hennar, en í bréfi til mín 26. mars 1963 segir hún, aðspurð um
efni í tímaritið Flóru:
Hef ég því ekki annað handhægt en teoretisku ritgerðina
mína frá magisterprófinu. Hún fjallaði um systematiska
stöðu skófna, en þær eru nú eiginlega horfnar sem sér-
stakur klasse, enda engin ástæða til að gera symbiose með
þörungum að klassakarakter. Ég hef líka safnað talsvert af
skófum með sosiologiskum/ökologiskum bakgrunni, en ég
hef ekkert skrifað niður um það.
Þetta má skilja svo að Svanhildur hafi í prófritgerð sinni
afskrifað fléttur sem sérstaka kerfiseiningu (classis) og sam-
einað þær sveppakerfinu, þar sem þeim er nú skipað til sætis,
og hefur þá verið frumkvöðull á því sviði.
Árið 1964 var 3.–4. hefti 33. árg. Náttúrufræðingsins til-
einkað aldarafmæli Stefáns Stefánssonar skólameistara, höf-
undar Flóru Íslands. Þar birtist löng ritgerð eftir Svanhildi og
nefnist „Um mosaþembugróður“. Í ágripi á þýsku er höfundur
skráður við „Laboratorium für Mikroskopie und Biologie“ við
Tækniháskólann í Kaupmannahöfn.4
Í upphafi greinar ritar höfundur: „Sumurin 1951 og 1952
ferðaðist ég talsvert um Ísland, í þeim tilgangi að safna efni
um mosaþembugróðurinn.“ Ritgerðin skiptist í tvo aðalhluta.
Í fyrri hluta er greint frá útbreiðslu mosaþembu á Íslandi og
tengslum hennar við veðráttu. Í síðari hluta er fjallað um