Náttúrufræðingurinn - 2021, Blaðsíða 76

Náttúrufræðingurinn
168
því stendur að Helgustaðanámu er ekki
haldið betur á lofti en raun ber vitni.
Umbúnaður námunnar er Íslendingum
til skammar og rýnir veltir því fyrir sér
hvort heimssögulega mikilvægum stað
eins og Helgustaðanámu væri ekki meiri
sómi sýndur í öðrum löndum.
Það sem höfundur saknar helst í efn-
istökum er jarðfræðin, sjálfur grunnur
silfurbergsins. Snemma í bókinni er
farið yfir kristalla, steina og berg. Sá
kafli er hið ágætasta yfirlit yfir steinda-
fræðina en er satt best að segja nokkuð
mikið á dýptina fyrir almenning og
gæti þurft tvær yfirferðir fyrir þá sem
ekki eru vel inni í ólífrænni efnafræði.
Lesendur ættu þó ekki að örvænta þótt
ekki sé allt skiljanlegt því það er ekki
nauðsynlegt að skilja steindafræðina
til hlítar fyrir framhaldið. Burtséð frá
steindafræðinni sjálfri hefði hins vegar
almenn jarðfræðihlið silfurbergsins,
uppruni þess og myndunaraðstæður
að ósekju mátt taka aðeins meira pláss
í frásögninni. Þar verður þó að horfa
til þess að jarð- og jarðefnafræðileg
umgjörð silfurbergsins á Helgustöðum
hefur einhverra hluta vegna lítið verið
rannsökuð og er það þekkingarlega
tóm í raun nokkuð vandræðalegt fyrir
íslenskt jarðfræðisamfélag. Þar bíður
áhugavert og mikilvægt rannsóknar-
verkefni jarðefna- og steindafræðinga
framtíðarinnar.
Umfjöllun um dýpri hluta eðlis-
fræðinnar, til dæmis um uppgötv-
anir í ljósfræði, eru líklegast þungar
flestum leikum í eðlisfræði en það
kemur einnig merkilega lítið að
sök. Undirritaður var nokkuð langt
frá því að geta krafsað sig fram úr
allri eðlisfræðinni í fyrstu atrennu
þrátt fyrir mikinn vilja og þokka-
lega fagþekkingu úr heimi steinda-
fræðinnar. Það háði honum þó ekki.
Lesendur ættu að geta skautað hratt
yfir þá kafla sem þeir telja þyngsta án
þess að tapa þræðinum enda er frá-
sagnarmátinn og uppröðun efnisins
þannig að óþarfi er að hafa áhyggjur
þótt efnið skiljist ekki allt saman til
fullnustu. Frásögnin af silfurberginu
er að mestu leyti í beinni tímalínu, frá
17. öldinni fram á þá 20., og er lítið mál
að halda áfram án þess að skilja efnið
fullkomlega. Gagnrýnandi ætlar jafnvel
að gerast svo djarfur að mæla með því
að lesendur hoppi einfaldlega yfir kafla
sem reynast helst til brattir. Að sjálf-
sögðu er ekki úr vegi að reyna við allt
efnið en lesendur eru hér með hvattir
eindregið til að hætta ekki lestri þótt
brekkur séu á leiðinni.
Helsti styrkleiki bókarinnar felst
nefnilega í hárfínni línu sem fetuð
er á milli þess að fjalla um mjög djúp
fræði, sem er vart á færi almennings að
skilja, og að segja almenna og áhuga-
verða frásögn af hugsuðum fyrri tíma,
mannlífi og þróun nútímasamfélags á
tímum gríðarmikilla tækni- og vísinda-
framfara. Með slíkt viðfangsefni á sviði
eðlisfræði sem silfurbergið er hefðu
margir höfundar eflaust fallið í þá
gryfju að kaffæra lesendur með þungri
nálgun og miklu fræði- og tæknimáli.
Ekki að slíkir kaflar séu ófinnanlegir
inn á milli í þessari bók en sem fyrr
segir þurfa lesendur alls ekki að hafa
áhyggjur af því að skilja ekki hverja
einustu setningu eða eðlisfræðihugtak.
Svo furðulega sem það hljómar nýtur
frásögnin sín nefnilega vel án fulls
skilnings lesenda, svo framarlega sem
lesendur eru meðvitaðir og sáttir við
erfiðleikastig efnistakanna.
Verkamenn í silfurbergsnámunni, vopnaðir haka, skóflu og fötu.
Ljósm. Þjóðminjasafn Íslands.