Náttúrufræðingurinn - 2021, Blaðsíða 61

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
153
Ritrýnd grein / Peer reviewed
8. mynd. Hæð allra fundarstaða skötuorms á Íslandi yfir sjávarmáli eftir breiddargráðum
(n=237). – Altitude (m a.s.l.) of Icelandic Arctic tadpole shrimp locations (n=237) in relation to
N° latitude. rs = -0,36, p<0,001.
9. mynd. Hæð allra fundarstaða skötuorms á Íslandi yfir sjávarmáli eftir lengdargráðum (n=237).
– Altitude (m a.s.l.) of Icelandic Arctic tadpole shrimp locations in relation to W° longitude
(n=237). rs = 0,56, p<0,001.
dýranna eftir hæð yfir sjó og leitnina
eftir höfuðáttum. Norður-suður-leitnin
í útbreiðslu dýranna stemmir við að
það er hlýrra sunnanlands en norðan,
jafnt að vetri til sem sumri.55 Þá fellur
lág tíðni fundarstaða dýranna á vest-
anverðu landinu, einkum sunnan Snæ-
fellsness, vel að hærri sumar- og vetrar-
hita þar miðað við austanvert landið.55
Einnig hefur loftslag á undanförnum
3−4 áratugum hlýnað umtalsvert meira
á vestan- og norðvestanverðu landinu
en annars staðar á landinu,55 sem styður
þau rök að hitastig sé ein aðalástæðan
fyrir því að skötuormurinn þrífst síður
vestanlands, einkanlega á suðvestan-
lands, en annars staðar.
Ef kaldir vetur og mjög lágt hita-
stig eru forsenda fyrir tilvist skötu-
orms, samanber skötuormsrannsóknir í
Noregi,34,42,46 er vert að velta fyrir sér
framtíð dýranna með tilliti til lofts-
lagshlýnunar og afleiðinga hennar
fyrir vötn og vatnalífverur. Hér á landi
hefur veðurfar farið hlýnandi á síðustu
35–40 árum eða svo55 og mælingar stað-
festa að stöðuvötn hafa hlýnað á sama
tíma.56–58 Til dæmis hafa Elliðavatn og
Þingvallavatn bæði hlýnað, mest að
sumri til og hausti og fram í janúar, en
lítið sem ekkert yfir seinni hluta vetrar
(febrúar-apríl).56–58 Þá er vert að benda
á að Þingvallavatn leggur orðið síður
vegna hlýnunar.57
Gera má ráð fyrir að önnur vötn í
landinu, grunn sem djúp, og raunar
tjarnir og votlendi almennt, hafi hlýnað
líkt og Elliðavatn og Þingvallavatn. Eftir
stendur spurningin um hvort hlýnunin
er nægileg til að hafa áhrif á skötuorm-
inn. Svarið við þessu er ekki einhlítt.
Rannsóknir í Noregi gefa til kynna að
hlýnun vatna yfir vaxtartíma dýranna,
þ.e. frá því ísa leysir á vorin og lirfur
klekjast úr eggjum og fram í sumarlok
eða haustbyrjun þegar dýrin drepast,
geti flýtt fyrir vexti og viðgangi dýr-
anna.46 Ef hlýnunin er aftur á móti það
mikil yfir veturinn að hún hamlar egg-
þroska þá er tómt mál að tala um bætt
vaxtarskilyrði síðar á ævinni.
Norðlæg breiddargráða / N° latitude
0
63 63,5 64 64,5 65 65,5 66 66,5
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
H
æ
ð
y
.s
. (
m
) /
H
e
ig
h
t
a
.b
.s
.l.
(m
)
Vestlæg lengdargráða / W° longitude
-24 -23 -22 -21 -20 -19 -18 -17 -16 -15 -14 -13 -12
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
H
æ
ð
y
.s
. (
m
) /
H
e
ig
h
t
a
.b
.s
.l.
(m
)