Náttúrufræðingurinn - 2021, Síða 57

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
149
Ritrýnd grein / Peer reviewed
NN
Til að auðvelda greiningu gagna og
túlkun þeirra voru fundir og fundar-
staðir flokkaðir á eftirfarandi hátt:
· Hæð y.s. (m): 1) 0–200, 2) 201–400, 3)
401–600 og 4) ≥ 601 m.
· Landshlutar: 1) Vesturland, frá Reykja-
nesskaga í miðjan Gilsfjörð, 2) Vest-
firðir, frá miðjum Gilsfirði í miðjan
Hrútafjörð, 3) Norðurland, frá miðjum
Hrútafirði til og með Bakkafirði, 4)
Austurland, frá Bakkafirði til og með
Lónsvík, 4) Suðurland, frá Höfn í
Hornafirði að Reykjanesskaga.
· Breiddargráða (N°): 1) 63,00–64,00, 2)
64,01–64,50, 3) 64,51–65,00, 4) 65,01–
65,50, 5) 65,51–66,00, 6) 66,01−66,50.
· Lengdargráða (V°): 1) 13,00−15,99, 2)
16,00−18,99, 3) 19,00−21,99 og 4)
22,00−24,99.
· Vatnsdýpi (áætlað meðaldýpi): 1) tjörn
(< 1,0 m), 2) grunnt vatn (1,1–3,0 m),
meðaldjúpt vatn (3,1–5,0 m) og 4) djúpt
vatn (≥ 5,1 m).
Til að kanna tölfræðilega marktekt í
gögnunum var beitt Spearmans-fylgni-
útreikningum (rs), Kruskall-Wallis-eins
þáttar fervikagreiningu (H), Kolmo-
gorov-Smirnov-marktektarprófi (KS) og
kí-kvaðrat-prófum með einhliða út-
reikningum (χ2 = Σ (O-E)2/E, þar sem O
táknar raungildi og E væntigildi).
NIÐURSTÖÐUR
Útbreiðsla og búsvæði
Alls voru skráðir 237 fundarstaðir skötu-
orms á landinu. Upplýsingar um 93 staði
eru samkvæmt persónulegum upplýs-
ingum og tilkynningum á Facebook.
Í 70 tilfellum fengust upplýsingarnar
bæði með persónulegum upplýsingum
og birtum og óbirtum ritheimildum og í
74 tilvika komu upplýsingarnar einungis
úr birtum og óbirtum ritheimildum (3.
mynd, 1. viðauki).
Elsta ritheimildin um fundarstað
með dagsetningu er frá sumrinu
1780, þegar dansk-færeyski náttúru-
fræðingurinn Nicolai Mohr var hér á
ferð við skráningu á náttúru Íslands og
fann nokkra skötuorma í kíl nærri kot-
inu Hóli í Engidal á Hólsfjöllum á Norð-
austurlandi.2 Nýjasti fundurinn er frá
árinu 2020, í Vatnsheiðarvatni (Prest-
vatni) milli Efstadals- og Miðdalsfjalls á
Suðurlandi (1. viðauki).
Þyrpingar fundarstaða eru nokkuð
áberandi þegar útbreiðslan er athuguð,
og má vel greina 5–6 slík svæði, þ.e.
Þorskafjarðarheiði, Arnarvatnsheiði,
Hraun og Veiðivötn, Eyjabakka og
Þjórsárver (3. mynd). Veiðivötn og Eyja-
bakkar eru góð dæmi um þyrpingar af
þessu tagi (4. mynd a og b).
Skötuormur fannst í langflestum
tilvikum í tjörnum (53%) og grunnum
vötnum (27%) en mun sjaldnar í með-
aldjúpum vötnum (8%) og djúpum
vötnum (10%) (1. viðauki, 5. mynd ). Í
fimm tilfellum (2%) fannst skötuormur
í rennandi vatni, þ.e. í litlum lækjum og
kvíslum (1. viðauki, fastanr. 5, 39, 164,
176 og 354). Hér er liklega um að ræða
að dýrin hafi borist úr nærliggjandi
tjörnum eða vötnum, fremur en að þau
lifi að staðaldri í straumvatni.
Mesta dýpi sem dýrin fundust á var
á 18 m í Tjarnargíg, nálægt Laka, þar
sem skötuormar sáust við botn í köfun
(1. viðauki). Í Skeifupyttlu í Veiðivatna-
klasanum komu upp skötuormar og
egg áföst hraungrýti með togsleða sem
dreginn var á botni gígvatnsins á um 14
m dýpi (eigin gögn).
Umtalsverður munur kom fram í
útbreiðslu skötuorms eftir hæð yfir
sjávarmáli (6. mynd, χ2 = 111,9, Ft. = 3,
p<0,001). Liðlega þrír fjórðu hlutar allra
fundarstaða voru ofar en í 400 m h.y.s.,
54% á hæðarbilinu 401–600 m og 22%
fyrir ofan 600 m. Um fjórðungur (24%)
fundarstaða var við 400 m hæðar-
mörkin og neðar, þar af 15% í 201–400
m og 9% í 0–200 m (6. mynd).
Hæstu fundarstaðirnir voru í
Gæsavötnum, í tveimur grunnum
tjörnum í 913 og 915 m h.y.s. við
jaðar Dyngjuháls á norðaustanverðu
hálendinu. Þar er um að ræða tvær
4. mynd A og B. Nokkrar þyrpingar gefur að líta þegar litið er á fundarstaði skötuorms á landsvísu. Gott dæmi um slíkt eru Veiðivötn (A) og
Eyjabakkar (B) þar sem 10–20 fundarstaðir eru fyrir hendi á tiltölulega afmörkuðu svæði. – Several clusters of Arctic tadpole shrimp finds
occur in the dataset, primarily reflecting suitable habitat with regard to abundance, type and altitude of freshwater. Veiðivötn lake cluster (A)
and Eyjabakkar (B) are good examples.
0–200 m 201–400 m 401–600 m > 600 m