Læknablaðið - 01.06.2021, Blaðsíða 20

288 L ÆK N A BL AÐIÐ 2021/107
Aðferðir
Gerð var leit á PubMed og Google Scholar leitarvélunum. Notuð
voru leitarorðin Complex regional pain syndrome og í undirflokkum
svo sem epidemiology, pathophysiology, prognosis, treatment. Áhersla
var lögð á greinar sem birst hafa eftir 2010, en í vissum tilvikum
leiddi leitin í ljós mikilvægar eldri heimildir. Aðeins voru lesnar
greinar úr ritrýndum tímaritum og þær valdar út frá mikilvægi
og þýðingu fyrir ritun þessarar yfirlitsgreinar. Alls fengust 2275
heimildir í fyrstu leit. Af þeim fjölda heimilda voru um 600 ágrip
lesin. Á grunni þeirra voru 190 greinar lesnar og síðan var efni
úr 73 greinum notað í þessa grein. Efni yfirlitsgreinarinnar hefur
verið kynnt hjá Verkjafræðifélaginu, á fræðslufundi endurhæf-
ingarlækna og á formlegu kennslunámskeiði hjá norrænu svæf-
ingarlæknafélögunum um verki.
Inngangur
Ofannefnt verkjaheilkenni (Complex regional pain syndrome, CRPS)
hefur ekki heiti á íslensku, en mætti kalla fjölþætt svæðisbundið
verkjaheilkenni. Þetta er sjúkdómsástand sem er illa skilgreint,
óljóst og hefur gengið undir ýmsum nöfnum alþjóðlega. Þar má
nefna causalgia, sympathetic reflex dystrophy, algoneurodystrophy, og
Sudeck‘s atropy. Á enskri tungu eru yfir 80 orð yfir heilkennið.1
Sjúkdómnum var fyrst lýst af Bandaríkjamanninum Silas Weir
Mitchell, árið 1864 (mynd 1). Silas Weir var læknir í bandaríska
borgarastríðinu og sinnti hermönnum sem höfðu orðið fyrir
skotsárum. Hann nefndi ástandið brunaverki (burning pain), en
heilkennið fékk um svipað leyti heitið causalgia, en kausos þýðir hiti
Kristján G. Guðmundsson læknir
Höfundur starfar á verkjasviði Reykjalundar, Mosfellsbæ
Fyrirspurnum svarar Kristján G. Guðmundsson, kristjang@reykjalundur.is
Á G R I P
Verkjaheilkennið er oftast í útlim með miklum hamlandi verkjum og
breyttri skynjun, oft með snertiviðkvæmni (allodyniu). Þroti er oft
samfara, ásamt litabreytingum á húð, breyttri svitamyndun og skertri
hreyfigetu. Einkennin eru raunar fjölþætt og mismunandi. Verkirnir eru
oftast til komnir eftir áverka og eru langt umfram upphaflega áverkann.
Sjúkdómurinn er fátíður, og taldist nýgengi hans vera um 5,5 á 100.000
íbúa í erlendri rannsókn. Nýgengi sjúkdómsins hér á landi í gagna-
grunnum Embættis landlæknis reyndist vera 1,3 á hverja 100.000 íbúa á
ári sem vekur grun um að sjúkdómurinn gæti verið vangreindur.
Orsök sjúkdómsins er óþekkt. Talið er að um sé að ræða bólgusvörun
eftir áverka sem leiðir til sjálfsofnæmisviðbragða. Þá er einnig rætt
um verkjanæmingu í taugakerfinu. Bæði er um að ræða breytingar í
úttaugakerfi og í miðtaugakerfi, meðal annars með tilfærslu á virkni
svæða í heilaberki sem hafa að gera með sársaukaviðbrögð. Við grein-
ingu er stuðst við skilmerki alþjóðafélagsins um verkjarannsóknir.
Þverfagleg teymisvinna er talin vera markvissasta meðferðin þar sem
unnið er eftir sálfélagslíkamlega módelinu. Einn þáttur í meðferð langt
gengins sjúkdóms er speglameðferð. Lyfjameðferð sjúkdómsins er
svipuð og við taugaverkjum. Vegna bólguviðbragða er hægt að nota
bólgueyðandi lyf eða stera. Einnig er ábending á bisfosfonöt, einkum ef
um beinþynningu er að ræða. NMDA-antagonistar eins og ketamín hafa
einnig verið notaðir. Þá hefur raförvun bakhorns mænu með rafstreng
virst gera gagn. Oftast gengur sjúkdómurinn yfir á nokkrum misserum,
en í hluta tilfella er hann þrálátur og hamlandi, jafnvel árum og áratug-
um saman.
Fjölþætt svæðisbundið verkjaheilkenni
Yfirlitsgrein