Læknablaðið - 01.06.2021, Blaðsíða 21

L ÆK N A BL AÐIÐ 2021/107 289
Y F I R L I T
á grísku og algia (gríska: ἄλγος álgos) er verkur á sama tungumáli.2,3
Um aldamótin 1900 lýsti þýski læknirinn Paul Sudeck heilkenni
með beingisnun (atrophy) sem ber hans nafn, Sudeck‘s atrophy, eða
Sudecks-heilkenni. Hann taldi sjúkdóminn vera vegna bólgusvör-
unar.4 Árið 1916 lýsti franski skurðlæknirinn René Leriche aðgerð
á semjustofni (truncus sympathicus) sem hefði afgerandi áhrif til
bata á heilkenninu.5
Heitið complex regional pain syndrome var skilgreint á þingi al-
þjóðaverkjafræðafélagsins (International Association for the Study
of Pain, IASP) í Orlando, Flórída, árið 1993.6 Það var endurskilgreint
2003 í Búdapest og sú skilgreining tekin upp af IASP. Þarna þurfa
að koma saman einkenni sem sjúklingur lýsir (subjective symptoms)
og raunteikn (objective signs) sem sjást við skoðun læknis. Verkirnir
eru aðeins einn þáttur af skilgreiningunni. Um viðvarandi verk
þarf að vera að ræða sem er verri en áverkasaga gefur til kynna.
Jafnframt sé ekki önnur sjúkdómsgreining sem skýri verkina bet-
ur. Sjúkdómurinn er skilgreindur í tvo flokka; CRPS 1 og CRPS 2,
þar sem þekktur áverki á útlimataug er til staðar í seinni flokknum
en ekki í CRPS 1 (tafla I).7
Mynd 1. Silas Weir Mitchell (1829-1914).
Tafla I. Klínísk greiningarviðmið Alþjóðaverkjafræðifélagsins, (IASP) fyrir
fjölþætt svæðisbundið verkjaheilkenni, (CRPS).35
Viðvarandi verkur sem er meiri en saga um áverka gefur tilefni til.
Til staðar þarf að vera eitt einkenni í frásögn sjúklings í þremur af fjórum
skilgreindum einkennaflokkum.
1. Breytt skynjun, með ofur snertiviðkvæmni. (allodynia, hyperesthesia)
2. Mismunur á hitaupplifun milli hliða og/eða breytingar á húðlit. (vasomotor)
3. Saga um bólgu eða þrota, og að svitna mikið eða lítið á svæðinu. (sudomotor,
edema)
4. Saga um skerta hreyfiferla, með máttminnkun, skjálfta, og aukinni stífni
vöðva. (tremor, dystonia)
Ofannefndum þáttum í sögu þurfa að fylgja að minnsta kosti tvö greinandi teikn
sem finnast við skoðun læknis.
Þrjú greinandi teikn ef um vísindarannsókn er að ræða.
1. Skynjun sem yfirviðkvæmni við létta snertingu eða léttan þrýsting. Metið
með léttri snertingu með til dæmis pensli, eða léttum þrýstingi með
hvössum pinna, verkur við dýpri þrýsting, eða verkir við hreyfingu.
(allodynia, hyperalgesia)
2. Mismunandi hiti eða húðlitur milli hliða. (vasomotor)
3. Glögg merki um húðbjúg eða aukinn svita eða svitamismun.
4. Breytingar á hreyfigetu og vöðvaspennu eða afli í vöðvum. (tremor, dystonia)
Glöggar breytingar á hárvexti, til dæmis með auknu eða minnkuðu
hárafari í húð á svæðinu eða breyting á nöglum, svo sem þykknun.
(trophic changes)
Það er engin önnur greining sem skýrir betur þau einkenni sem til staðar eru.
Greinandi teikn telja eingöngu ef þau eru til staðar við skoðun þegar
greining er sett.
Einkenni
Sjúklingar lýsa mjög sárum verkjum, oft er notuð lýsingarorð eins
og brennandi, skerandi og í pílum. Verkurinn er oftast í einum
útlim, en getur verið í fleiri líkamshlutum, oftast sömu megin en
það þarf þó ekki að vera. Samhliða verknum eru önnur líkamleg
einkenni, eins og skert hreyfigeta, máttleysi, stirðleiki, skjálfti eða
aukin vöðvaspenna. Þá verða einnig breytingar í húð, í upphafi
bólga með roða og hita, sem síðar breytist á alllöngum tíma í fölva
eða bláma og húðin verður köld viðkomu. Þá verða breytingar á
svitamyndun á svæðinu, minnkuð í byrjun en síðar verulega auk-
in. Með tímanum breytist oft hárafar, stundum með auknum en
oftar með minnkandi hárvexti. Einnig er lýst aflögun á nöglum
með þykknun.
Samfara þessum einkennum er oft til staðar bjúgur (edema) á
svæðinu sem verkirnir eru á (mynd 2). Verkirnir koma dæmigert
frá fleiri en einum húðgeira (dermatome), nánast alltaf af stærra
svæði en upprunalegi áverkinn varð á. Verkurinn er miklu verri
en við má búast miðað við upphaflega áverkann. Samfara hinum
svæsnu verkjum er ofurviðkvæmni í húðinni. Þannig veldur létt