Læknablaðið - 01.06.2021, Blaðsíða 26

294 L ÆK N A BL AÐIÐ 2021/107
Y F I R L I T
þegar með CRPS. Talið er að verulegar líkur séu á að einkenni
sjúkdómsins versni. Mælt er með að ekki sé gerð aðgerð á útlim
sem hefur verið með CRPS í að minnsta kosti eitt ár eftir að ein-
kenni hverfa, nema brýn nauðsyn sé á aðgerð. Þá vakna stund-
um spurningar um það hvort ástæða sé til að fjarlægja útlim sem
er með heilkennið. Ólíklegt er talið að slíkt inngrip hjálpi. Verkir
halda oft áfram þrátt fyrir aðgerðina eða færa sig á annan stað
í líkamanum. Notkun á gervilimum verður næstum útilokuð og
flestir fá svokallaða draugaverki.62,63
Önnur meðferðarúrræði
Afar mikil hugmyndaauðgi hefur verið í meðferðum við heilkenn-
inu.
Nálastungur hafa verið reyndar en í rannsókn með nálastung-
um, að vísu með fáum þátttakendum, var enginn munur milli
þeirra sem fengu nálar og hinna sem voru meðhöndlaðir með
sýndarmeðferð. Þetta bendir til þess að nálastungumeðferð sé
gagnslaus við þessu heilkenni.64
Fyrir utan taugaverkjalyf og bólgueyðandi lyf (NSAID) hafa
fjölmörg önnur lyf verið reynd, með mismiklum árangri.
Mögulegt er að reyna meðferð með bisfosfónötum, til dæm-
is Alendronati, sem hefur sýnt sig að draga úr verkjum og auka
hreyfigetu, einkum ef um beingisnun er að ræða.65 Lyfið Capsa-
icín, (Qutenza®) í kremformi er talið gagnast sem staðbundin
meðferð.66
Reynd hefur verið meðferð með sperðilbakteríueitri (botul-
inumtoxini), C-vítamíni í stórum skömmtum sem fyrirbyggjandi
meðferð eftir beinbrot eða aðgerðir, meðferð með Alzheimerlyfinu
memantín sem og krabbameinslyfinu Lenalidomide. Þá má nefna
hjartalyfið Isosorbide Dinitrat, magnesíum-sölt, og Calcitonín
hormón. Þá hefur lyfið Tadalafil (Cialis®), verið reynt. Útlimadeyf-
ingar hafa verið reyndar sem og hlutabrennsla á semjustofni.
Einnig hefur verið reynd meðferð með jafnstraumsgjöf á heila. Þá
hefur verið reynd súrefnismeðferð í háþrýstingsklefum, svo fátt
eitt sé nefnt. Athyglisverð er meðferð með lifandi býflugum sem
eru látnar stinga hinn veika útlim fjölmörgum stungum. Einnig
eru nefndar til sögunnar nálastungur með eitri úr býflugnastung-
um.67,68,69,70
Horfur
Í faraldsfræðilegum rannsóknum eru horfur í framskyggn-
um rannsóknum ekki svo afleitar, verkir, þroti, stirðleiki og
húðbreytingar gengu til baka hjá stórum hluta sjúklinga.71-73
Þessar niðurstöður eru studdar af faraldsfræðirannsókn með
þverskurðar sniði.10 Í afturskyggnum rannsóknum af sérhæfðum
göngu deildum verkjasjúklinga eru horfur aðrar; þar eru um 10%
sjúklinga enn með hamlandi einkenni árum eða áratugum síð-
ar.71,11
Lokaorð
Nýgengi sjúkdómsins á Íslandi í gagnagrunnum Embættis land-
læknis er lágt, sem gæti bent til þess að sjúkdómurinn sé verulega
vangreindur hér á landi. Mikilvægt er að hafa þessa greiningu í
huga þegar verkir eru mun sárari en áverkasaga gefur til kynna,
samfara bólgu, hreyfiskerðingu og ofurnæmi í húð. Meingerð sjúk-
dómsins er ekki þekkt, og meðferðin ekki sértæk. Því er um afar
fjölbreytilega meðferðarmöguleika að ræða, suma gagnreynda
með allgóðum rannsóknum, en oft er meðferðin byggð á hefðum
læknisfræðinnar og miðuð við meðferð verkjasjúklinga almennt
sem og sjúklinga með taugaverki. Þar sem sjúkdómurinn er fátíður
er oft ekki um stórt þýði að ræða í þeim rannsóknum sem eru þó
til grundvallar.
Þakkir
Höfundur þakkar eftirtöldum aðilum yfirlestur og ómetanlegar
ábendingar: Jóni Gunnari Þorsteinssyni, sjúkraþjálfara, og Rúnari
Helga Andrasyni, sálfræðingi, og læknunum Magnúsi Ólasyni,
Guðmundi Björnssyni, Páli Ingvarssyni og Þorbirni Jónssyni. Þá
þakkar höfundur Bergdísi Björk Sigurjónsdóttir hjá Embætti land-
læknis lipurð við að nálgast gögn í heilbrigðisgagnagrunnum
embættisins. Hávari Sigurjónssyni, blaðamanni, er þökkuð aðstoð
við handrit.
Greinin barst til blaðsins 27. janúar 2021,
samþykkt til birtingar 29. apríl 2021.