Ljósmæðrablaðið - 01.07.2021, Blaðsíða 23

23LJÓSMÆÐRABLAÐIÐ - JÚLÍ 2021
brjóstagjafarinnar svo þær geti verið viðbúnar þegar upp koma vandamál
(Alianmoghaladam o.fl., 2017; Elín Ösp Gísladóttir og Jónína Einars-
dóttir, 2013; Robinson og Doane, 2017). Elín Ösp Gísladóttir og Jónína
Einarsdóttir (2013) gerðu rannsókn á viðhorfi fjórtán íslenskra mæðra til
fræðslu og ráðgjafar um brjóstagjöf. Helstu niðurstöður rannsóknarinnar
voru þær að konunum þótti mjög mikilvægt að fá fræðslu um brjóstagjöf
á meðgöngunni. Þær nefndu að auk þess að fá grunnfræðslu um brjósta-
gjafastellingar og líffræðilega virkni brjóstanna hefðu þær einnig viljað
fá vitneskju um að það gætu ekki allar konur gefið brjóst og sum börn
myndu sjúga vitlaust, að brjóstagjöfin hefði áhrif á alla fjölskylduna og
hún gæti valdið svefnleysi og þreytu hjá þeim. Misræmi í upplýsingum
var talið vísbending um skort á áreiðanlegri þekkingu og olli konunum
hugarangri og vantrú.
Rannsóknir sýna að barnshafandi konur eiga erfitt með að gera sér í
hugalund hvernig brjóstagjöf eftir fæðingu barnsins mundi koma til með
að ganga fyrir sig. Margar telja að brjóstagjöf sé náttúrulegt ferli og komi
bara að sjálfu sér en brjóstagjöfin reynist flestum konum erfiðari í byrjun
en þær bjuggust við (Edwards, Jepson og McInnes, 2018; Elín Ösp
Gísladóttir og Jónína Einarsdóttir, 2013; Hall, McLelland, Gilmour og
Cant, 2014; Oosterhoff, Hutter og Haisma, 2014). Í eigindlegri rannsókn
Kronborg, Harder og Hall (2015) meðal danskra frumbyrja á upplifun
þeirra af brjóstagjöf fyrstu mánuðina upplifðu konurnar mikið álag í
upphafi brjóstagjafarinnar. Samtímis voru þær að læra móðurhlutverkið
og að gefa barninu brjóst. Það var þeim áskorun að læra á þarfir barnsins
og þær upplifðu misvísandi skilaboð frá ljósmæðrum.
Stuðningur ljósmóður á fyrstu vikum brjóstagjafarinnar getur skipt
sköpum fyrir konur til að komast yfir þá erfiðleika sem koma upp og
eiga farsæla brjóstagjöf með barni sínu (Hall o.fl., 2014; Edwards o.fl.,
2018). Í kanadískri rannsókn voru konur sem höfðu fætt fullburða
einbura beðnar að lýsa upplifun sinni af öllum stuðningi sem þær höfðu
fengið fyrstu sex mánuðina í brjóstagjöfinni. Faglega færni ljósmæðra og
reynslu upplifðu konurnar sem stuðning, einnig ef aðstoðin var aðgengi-
leg þegar þær þurftu á að halda, hún virkaði til að leysa vandamál og
að ljósmæður sýndu konunum og börnum þeirra væntumþykju (Chaput,
Adair, Nettle-Aguirre, Musto og Tough, 2015).
Í rannsókn Larsen og Kronborg (2013) á upplifun frumbyrja sem urðu
að hætta brjóstagjöf fyrir sex vikna aldur barnsins höfðu allar konurnar
ætlað sér að hafa börn sín á brjósti og það var konunum erfitt að taka þá
ákvörðun að hætta brjóstagjöf. En ákvörðunin var tekin með hagsmuni
barnsins í huga. Einnig þótti konunum erfitt að útskýra það að vera að
gefa pela. Niðurstöður fleiri rannsókna sýna að það er konum þungbært
að þurfa að hætta brjóstagjöf fyrr en þær ætluðu sér. Konum finnst þær
vera að bregðast hlutverki sínu sem góðar mæður og eru litnar hornauga
bæði meðal heilbrigðisstarfsfólks og annarra kvenna (Hvatum og Glavin,
2016; Sunna Símonardóttir og Helga Gottfreðsdóttir, 2019). Í eigind-
legri rannsókn Khajehei, Swain og Wen (2020) meðal sextán frumbyrja
kemur fram að jákvæð reynsla kvennanna af brjóstagjöf jók sjálfstraust
þeirra almennt á meðan neikvæð reynsla hafði neikvæð áhrif á sjálfs-
traust þeirra. Það sem virkaði jákvætt fyrir sjálfstraust kvennanna voru
árangursrík samskipti við maka, ættingja og heilbrigðisstarfsfólk, þeirra
eigin þekking og jákvæð sjálfsmynd þeirra. Þeir þættir sem greindir voru
neikvæðir fyrir sjálfstraust kvennanna var þekkingarskortur, ef þær voru
óundirbúnar og að hafa ekki stjórn á hlutum.
Þessi grein byggir á meistararannsókn í heilbrigðisvísindum sem
framkvæmd var við Háskólann á Akureyri en markmið hennar var að
auka þekkingu og dýpka skilning á því hvernig reynsla það er fyrir konur
að vera með barn á brjósti, ásamt því að kanna hvaða þættir í störfum
fagfólks og umhverfi kvennanna hafa áhrif á upplifun þeirra.
RANNSÓKNARAÐFERÐ
Rannsóknaraðferð Vancouver-skólans í fyrirbærafræði var valin til að
svara rannsóknarspurningunni. Fyrirbærafræðin er heimspekileg fræða-
sýn og er spurt um merkingu til að fá fram kjarnann í reynslu fólks
(Sigríður Halldórsdóttir, 2013). Með Vancouver- skólanum er leitast við
að auka skilning á mannlegum fyrirbærum og er þetta mikið notuð rann-
sóknaraðferð í mennta- og heilbrigðisvísindum (Halldórsdóttir, 2000).
Rannsóknarferli Vancouver-skólans í fyrirbærafræði er í 12 þrepum en
á hverju þrepi fer rannsakandinn í gegnum vitrænt vinnuferli aðferðar-
innar sem felur í sér að vera kyrr, að ígrunda, að koma auga á, að velja,
að túlka, að raða saman og að sannreyna (Sigríður Halldórsdóttir, 2013).
Í upphafi rannsóknarferlisins, að fengnum leyfum frá fram-
kvæmdastjóra hjúkrunar og framkvæmdastjóra lækninga hjá Heil-
brigðisstofnun Norðurlands ásamt leyfi yfirhjúkrunarfræðings svæðis
á Akureyri, var rannsóknin kynnt með tölvupósti fyrir deildarstjóra í
ung- og smábarnavernd Heilsugæslustöðvarinnar á Akureyri. Ljós-
mæður og hjúkrunarfræðingar í ung-og smábarnavernd voru beðnir um
að kynna rannsóknina fyrir þjónustuþegum sínum sem voru með eldra
en sex mánaða gamalt barn og höfðu byrjað brjóstagjöf eftir fæðingu. Á
þennan hátt gáfu sautján konur kost á sér til þátttöku í rannsókninni og
voru viðtöl tekin við fjórtán þeirra. Fyrir viðtölin fengu þátttakendur ítar-
legt kynningarbréf á rannsókninni þar sem einnig var tekinn fram réttur
þeirra til að hætta þátttöku hvenær sem er í rannsóknarferlinu, en enginn
þátttakandi nýtti sér þann kost. Tekið var eitt djúpviðtal við hvern þátt-
takanda sem öll byrjuðu á spurningunni: Hver er upplifun þín á því að
vera með barn á brjósti? Stuðst var við opinn viðtalsramma í viðtölunum,
með það fyrir augum að ná fram öllum þáttum upplifunar þátttakenda
ásamt áhrifum frá heilbrigðisstarfsfólki og öðrum aðilum í nærumhverfi
þeirra á upplifunina. Þemagreining var notuð við greiningu gagna og
þemu fundin sem lýstu upplifun kvennanna. Gerð voru greiningarlíkön
fyrir upplifun hvers þátttakanda og eitt heildargreiningarlíkan fyrir alla
þátttakendur. Heildargreiningarlíkanið var síðan borið undir fimm þátt-
takendur.
Þátttakendur
Þátttakendur í þessari rannsókn voru 14 konur sem nutu þjónustu ung-
og smábarnaverndar Heilsugæslustöðvarinnar á Akureyri. Meðal þátt-
takenda voru fjórar frumbyrjur og tíu fjölbyrjur; átta konur með annað
barn og tvær með þriðja barn. Þær sögðu bæði frá nýlegri reynslu af
brjóstagjöf, en einnig frá reynslu í tengslum við fyrri brjóstagjafir.
Þannig var um 26 mismunandi brjóstagjafasögur að ræða. Allir þátttak-
endurnir áttu það sameiginlegt að hafa ákveðið á meðgöngunni að reyna
brjóstagjöf eftir fæðingu barnsins. Allar konurnar voru í hjónabandi
eða sambúð með barnsföður sínum. Ein kvennanna hafði farið þrisvar
sinnum í keisaraskurð og önnur í keisaraskurð með fyrsta barn en fætt
seinna barnið í gegnum leggöng í þetta sinn, aðrar konur fæddu eðlilega.
Konurnar voru á aldrinum 18-36 ára, meðalaldur var 29 ára. Sex konur
höfðu lokið háskólanámi eða voru í námi, fimm þeirra höfðu lokið fram-
haldsskóla eða voru í námi og þrjár voru með grunnskólapróf. Börnin
sem konurnar voru með á brjósti í núverandi brjóstagjöf voru á aldrinum
sex til 20 mánaða.
Réttmæti og áreiðanleiki
Til að auka réttmæti og áreiðanleika rannsóknarinnar var áhersla lögð
á að fylgja nákvæmlega því rannsóknarsnið sem valið var. Leitast var
eftir fjölbreytileika þátttakenda bæði hvað varðar aldur þeirra og reynslu
varðandi brjóstagjöf. Þannig voru í hópnum konur á mismunandi aldri,
með mismunandi fjölda brjóstagjafa að baki og einnig mislanga reynslu
af brjóstagjöf. Í gagnagreiningu var lögð áhersla á að finna það sem
var sameiginlegt í reynslu þátttakenda ásamt því að koma auga á þá
þætti sem einkenndu upplifun hvers þeirra (Sigríður Halldórsdóttir og
Sigurlína Davíðsdóttir, 2013).
Siðfræði
Haft var samband við Vísindasiðanefnd sem taldi ekki þurfa leyfi fyrir
rannsókninni og Persónuvernd gerði ekki athugasemdir við framkvæmd
rannsóknarinnar. Aflað var upplýsts samþykkis hjá konunum og rík
áhersla lögð á þeirra rétt til að hafna þátttöku og að þær gætu dregið sig
út úr rannsókninni ef þær óskuðu þess. Við gagnaöflun og gagnagrein-
ingu var ávalt fylgt ströngustu reglum um nafnleynd og lögð rík áhersla
á rétt þátttakenda varðandi val um þátttöku og heimildar til að hætta þátt-
töku ef þeir óskuðu þess.
NIÐURSTÖÐUR
Mikill samhljómur var í frásögnum kvennanna varðandi upplifun þeirra
af brjóstagjöfinni, en niðurstöður sýndu yfirþemað, löngun til að hafa
barnið á brjósti þrátt fyrir ýmsar áskoranir. Þrjú aðalþemu sem voru