Leikhúsmál - 01.12.1995, Page 13

LEIKHÚSMÁL
hafa í rauninni aldrei lært og orku í að rétt-
læta fyrir sér og öðrum hvers vegna þeir hafa
ekki lært hann. - E.t.v. er rétt að láta þess
getið að hugmyndir þær um verklag og
tækni, sem viðraðar hafa verið hér að fram-
an, eru vitaskuld miðaðar við ákjósanleg-
ustu aðstæður og
hefðbundna manna-
siði í leikhúsi; m.ö.o.
að leikurum hafi ver-
ið fengið handrit í
hendur með boðleg-
um fyrirvara, þ.e.
ekki fáeinum dögum
fyrir samlestur eða
jafnvel á fyrsta sam-
lestri, eins og tíðkast
því miður.
Merking textans
og innihald
Og enn segir
Barkworth: „Ef þú
hefur lært textann
þinn áður en æfingar
hófust, m.ö.o. ef þú
hefur unnið þína
samningsbundnu
heimavinnu, leiðir af
sjálfu sér að þú hefur
ekki komist hjá því að fást við 'merkingu
textans' og það sem að baki býr. Það má
orða það þannig að þú hafir lært textann
'með því' að fást við merkingu hans. Þó er
ekki út í hött að ætla að þú hafir legið yfir
textanum með það fyrir augum fyrst og
fremst að 'læra hann utanbókar'. En til þess
arna, hefurðu óhjákvæmilega þurft að þræla
í gegnum sömu setningarnar aftur og aftur,
þar til textinn, orðin, hugsunin og merking-
in hefur smám saman síast inn og að ein-
hverju leyti fest rætur í undirmeðvitundinni.
Þú hefur varla komist hjá því að öðlast lág-
marksskilning og ef að líkum lætur fengið
sæmilega nothæfar hugmyndir um útfærslu
einstakra atriða og látið þér detta í hug leiðir
til túlkunar og fleira í sama dúr. í sem
skemmstu máli: þú mætir á æfingu betur
undirbúinn en ella, ekki síst vegna þess að
þú ert búinn að gera þér hugmyndir um það
hvernig þú vilt leika hlutverkið.“
Heimavinna til einskis?
Margir gera sér miklar áhyggjur af því að öll
slík heimavinna sé unnin fyrir gýg vegna þess
einfaldlega að hún gæti reynst úr takti við
það sem gert verður á næstu æfingu eða upp
á kant við það sem leikstjórinn hefur hugsað
sér. Þessar áhyggjur eru yfirleitt alveg óþarfar,
því ég hef nefnilega komist að því að ef leik-
stjórinn er ekki alveg sammála því sem ég hef
lagt til grundvallar heimavinnunni, þá er
vandalaust að hætta við, endurskoða eða
breyta; það er ekki eins og heimavinnan hafi
sest að í hugskoti manns til eilífðar eins og
einhver hættuleg veira sem smitar út frá sér
og skemmir allar aðrar hugmyndir sem ekki
ríma. Heimavinnan er sá þáttur í starfi leik-
arans sem er „ósýnilegur" ef svo má segja.
Leikarinn vinnur heimavinnuna sína yfirleitt
í einrúmi og slík heimavinna skilar sér oftar
en ekki - en árangur-
inn getur líka virst
„ósýnilegur". Leikari
getur líka hæglega
haldið því fram að
hann hafi sinnt tiltek-
inni heimavinnu sem
enginn annar getur
með nokkru móti
komið auga á að hafi
verið innt af hendi -
en það er heldur eng-
inn í aðstöðu til að
véfengja að hún hafi í
raun verið innt af
hendi!
Hvenœr er leik-
arinn að vinna
„í alvöru“?
Þegar ég hóf ungur
störf í leikhúsi vakti
það strax athygli
mína og furðu að í
vissum leikhúskreðsum þótti það „plebba-
háttur" að læra textann sinn, áður en maður
fékk stöðurnar sínar. Þetta
viðhorf hefur reynst nokkuð
lífseigt í íslensku leikhúsi, því
enn þann dag í dag virðast
furðu margir á því að það sé
hálfgerður „dilletantismi" að
læra textann fyrirfram (eða
jafnvel að hafa hann alveg
orðréttan fyrr en á gener-
alprufu). Þá þykir það einnig
afar ófínt að gera sér hug-
myndir um það 'fýrirfram'
hvernig túlka eigi hlutverkið.
Menn þykja þó fyrst verulega
„vúlger“ þegar upp um það
kemst að þeir hafa verið að
„vinna í karakternum" heima
hjá sér, eins og það er kallað,
sem þýðir að þeir hafa verið
að „búa eitthvað til“, sem er
fúsk, í stað þess að láta 'það'
koma innanfrá, ofanfrá, neð-
an - eða aftanfrá, sem af
mörgum er álitið vera hið
listræna háttalag leikara við persónusköpun.
Árangurinn af þessum tilgerðarlega fyrir-
slætti er helst sá að leikarar hafa góða, gilda og
mjög göfuga afsökun fyrir því að vinna aldrei
heimavinnuna sína og einnig að taka því
heldur rólega á æfingum (m.ö.o. drepa tím-
ann) meðan þeir bíða eftir því að ^itthvað
'komi' eða 'gerist' (að innan, ofan, neðan eða
aftan; allt eftir atvikum).
Getur verið skaðlegt
að lœra textann ofsnemma?
Þeir sem hafa verið mér hjartanlega sam-
mála um gildi þess að læra textann hafa í
leiðinni skýrt mér frá því hvernig það hefur
ævinlega orðið þeim til trafala ef þeir lærðu
textann 'of snemma' og beinlínis reynst
þeim skaðlegt ef þeir lærðu hann fyrirfram
„eins og páfagaukar". Skaðsemin felst að
sögn í því að leikari sem lærir textann fyrir-
fram hneigist til þess að „festa“ ákveðinn
tón sem hann tileinkar sér ómeðvitað um
leið og hann lærir textann utanbókar: eins
konar „páfagauks-tón“, sem ku vera ómögu-
legt að losna við og fylgir leikaranum allt
æfingatímabilið alveg fram að frumsýningu.
Það hefur hins vegar komið á daginn, þegar
gengið hefur verið eftir því við þessa sömu
aðila hvenær þeir síðast gerðu tilraun með
að læra textann fyrirfram, að þeir hafa, þeg-
ar allt kemur til alls, aldrei gert það og
þekkja engan sem hefur gert það.
Vinnufriður
ogfrelsi til sköpunar
Barkworth: „Einn af fjölmörgum kostum
þess að vera textanum kunnugur í upphafi
æfmgatímans er sá að þér gefst tími og tæki-
færi strax á fyrstu æfingu til að einbeita þér
að þeim ótalmörgu þáttum er grunnvinna
persónunnar krefst; tími sem annars færi í
að riíja upp textann. Þér gefst aukið rými til
að vinna út stöður o.þ.h. og
leggja á það raunhæft mat
hvort þú og leikstjórinn haf-
ið í sameiningu verið að
leggja persónunni til atferli
sem gengur upp, því stöður,
hreyfmgar og athafnir á
sviðinu eru oftast nær það
fyrsta sem leikstjóri vinnur
með leikhópnum, og það
hvar eða hvernig þú situr,
stendur eða hreyfir þig, er
jafn líklegt og hvað annað til
að hafa róttæk áhrif á end-
anlega túlkun þína.
Ef þú kannt textann get-
urðu leyft þér þann munað á
æfingum að skoða - horfa, í
stað þess að vera með andlit-
ið á kafi ofan í handritinu.
Það er ómetanlegt frelsi. Það
er ekki einungis að þú fáir
fýrr tilfmningu fyrir öllu því
sem markvert er að gerast í
kringum þig í senunni, heldur ert þú í að-
stöðu til að sjá það og skoða það.“
Sjálfsagi og skipulagning
heimavinnu
Stundum heyri ég sagt eitthvað á þessa leið:
„En ég er svo lengi að læra texta, ég þarf svo
langan tíma.“ Þeim sem eiga erfitt með að
leggja texta á minnið, skal bent á að lausnin
Leikarar hafa
góða,
gilda og mjög
göfuga afsökun
fyrir því
að vinna aldrei
heimavinnuna
sína.
11