Leikhúsmál - 01.12.1995, Blaðsíða 16

LEIKHÚSMÁL
Ef flokkurinn vill öðlast athygli og virð-
ingu innan hins alþjóðlega ballettheims,
verðum við að gera okkur grein íyrir því að
veröldin er full af frábærum klassískum ball-
ettflokkum, þar sem dansararnir hafa verið
þjálfaðir sérstaklega til þess eins að varðveita
hina klassísku verkefnaskrá. Lítill ballett-
flokkur á tslandi hefur ekkert bakland til að
viðhalda dýrindis hefð eins og unnt er að
gera í stærri samfélögum; hins vegar er rót-
gróin hefð fyrir einstaklingshyggju á íslandi
og þar af leiðandi mundu karakterdansar
sennilega henta okkur betur. Við þurfum að
sinna því meira og betur að leita að eða
skapa okkar eigin stíl. Við þurfum að upp-
götva okkar eigið dansleikhús. Dansleiklist
nútímans er heillandi, kraftmikil og nýskap-
andi, og hún hentar okkar geðslagi einkar
vel.
En vandamálaumræðan heldur áfram og
virðist hafa sjálfstætt líf. Sumir þeirra sem
halda upp á klassískan ballett koma ekki
auga á að nútímadansleiklist eigi yfirleitt
eitthvað skylt við ballett. Ég lít hins vegar svo
á að dans sé einfaldlega hreyfing sem bjóði
upp á endalausa möguleika og ótal víddir.
Þó svo að bókmenntahefðin sé sterk og
bókmenntir njóti virðingar langt umfram
aðrar listgreinar lít ég ekki svo á að þær séu
fýrirstaða. Þvert á móti. Ég held að það væri
skynsamlegt fyrir danslistina að sækja inn-
blástur í bókmenntaarfmn. Hver íslenskur
dansari hefur sérstöðu og persónuleika, og
það ætti í sjálfu sér að henta ágætlega til þess
að skapa leikpersónur sem hægt væri að fella
að dramatískum aðstæðum, ýmist óhlut-
bundnum eða epískum. Það breytir litlu eða
engu hversu óhlutbundið nútímadansverk
er. Hver dansari skapar sinn karakter, sína
leikpersónu, og hvað sem öðru líður þá er
það grunnur að því að skapa sögu, búa til
ferli fýrir persónu sem hægt er að sýna og
áhorfendur geta samsamað sig. Sumir af
okkar danshöfundum eru mjög meðvitaðir
um þennan möguleika. Ég get nefnt Nönnu
Ólafsdóttur og Auði Bjarnadóttur sem
dæmi. Áhugi þeirra á öðrum listgreinum og
þá einkum bókmenntum er ekki síður sýni-
legur í dansverkum þeirra en hinn agaði
klassíski grunnur.
Við þurfum að hampa danshöfundum,
efla sjálfstraust þeirra og hleypa nýjum af
stað. Danshöfundar eru ekki síður mikil-
vægir en rithöfundar. Lítill dansflokkur get-
ur svosem látið sér nægja að flytja inn verk
eftir erlenda afburðadanshöfunda, og það er
allt í lagi svo fremi það hafi einhverja merk-
ingu í okkar menningarlega samhengi. Slíkt
má þó aldrei kæfa sköpunarþörf okkar
sjálfra.
Per Jonsson er ekki síður leikhúslistamað-
ur en danslistamaður. Hann veltir mikið fyr-
ir sér innihaldi þess sem hann er að gera og
vill skapa hreyfmgar sem hafa merkingu
frernur en að vera einungis til skrauts. Hann
er afar skýr í hugsun, afar sparsamur í
kóreógrafíunni og ég kann vel að meta það.
Að horfa á myndband af Bette Davies ganga
í gegnum herbergi, eins og við gerðum, get-
ur gefið manni hugmynd um dans sem er
mun innihaldsríkari, mun spenntari og til-
finningalega hlaðinn en dans sem inniheld-
ur margar smáhreyfingar til þess eins að
fýlla upp í eyðurnar. Þetta tengist Isadoru
Duncan sem sagði að það sem skipti mestu í
allri listsköpun væri að laða hið innra líf
fram og gera það sýnilegt. Þessu er ég alger-
lega sammála.
Að sýna hið innra líf á reyndar mun meira
skylt við persónusköpun en það að dansa
eins og vélmenni í klassískum corps de ball-
et. Ég er ekki að gera lítið úr klassískum
ballett. Ég met hann mjög mikils og það vill
líka svo til að ég trúi því að klassísk ballett-
þjálfun sé hverjum dansara og hvers konar
dansi nauðsynleg. Ég verð að játa að ég hef
efasemdir um þann nútímaballett sem bygg-
ir ekki á þeim grunni. Þetta kann að virðast
hreint hagsýnissjónarmið dansara sem hefur
ekki átt annars kost en starfa í báðum hefð-
unum, en reynsla mín segir mér að þetta
sjónarmið sé ekki aðeins eitt af mörgum sem
eiga rétt á sér, heldur vegi það mjög þungt.“

MYLSNA
Ritnefnd heyrði því fleygt að Jórunn
Sigurðardóttir leikari og dagskrárgerðar-
maður væri að skrifa bók um Kristbjörgu
Kjeld. Aðspurð staðfesti Jórunn að Snæ-
björn Arngrímsson hjá bókaútgáfunni
Bjarti hefði farið þessa á leit við sig í mars
síðastliðnum, og vonandi kæmi bókin út
á þessu ári.
Jórunn: „ Tvær ástæður voru fyrir því að
ég brást jákvætt við tilmælum Snæbjarn-
ar. í fyrsta lagi hef ég mikið dálæti á Krist-
björgu sem leikara og hefí tvígang fengið
tækifæri til að vinna I sömu sýningu og
hún og fylgjast með vinnu hennar auk
þess sem ég hef unnið svolítið með henni
sem leikstjóra. I öðru lagi hélt ég að Snæ-
björn væri að tala um að helga eitt tíma-
rithefti Bjarts og Frú Emelíu þessu við-
fangsefni. Það runnu hins vegar á mig
tvær grimur þegar Ijóst var að hann átti
við einhvers konar ævisögu. Ævisögur eru
vandmeðfarin bókmenntagrein og það
verður að segjast eins og er að oft hefur
tekist æði misjafnlega að segja frá lífi
manneskju, leikara sem annarra. Og mér
fannst líka það væri jafnvel enn erfiðara
þegar um er að ræða manneskju sem
stendur jafn lifandi og sterk I starfi sínu
og Kristbjörg gerir einmitt núna stuttu
fyrir 40 ára leikafmæli sitt.
En eftir að hafa rætt málið nánar við
Snæbjörn varð Ijóst að hann var alls ekki
að fara fram á einhvers konar ryksugun á
skúmaskotum einkalífs heldur voru hug-
myndir hans áþekkar minum eigin: að I
þessari bók yrði fyrst og fremst gengið út
frá list Kristbjargar, list leikarans.
Þegar hér var komið sögu var einni mik-
ilvægri spurningu ósvarað: hvort Krist-
björg sjálf kærði sig nokkuð um að skrif-
uð yrði um hana bók. Það verður svo sem
ekki sagt að hún hafi tekið hugmyndinni
fagnandi. En eftir töluverðar vangaveltur
og allmörg samtöl lýsti hún sig reiðubúna
til að gera tilraun. Ég hef svo i vor og
sumar flett vandlega úrklippubókum
Kristbjörg og Jórunn.
Þjóðleikhússins, sem eru stórkostlegt yfir-
lit yfir leiklistarsögu okkar siðustu fimmtiu
árin eins og hún hefur birst i blöðum og
tímaritum. Svo las ég auðvitað allflestar
ævisögur sem skrifaðar hafa verið um ís-
lenskt leiklistarfólk, en einnig ævisögur
erlendra leikara og ævisögur fólks sem
valdi sér lífsstarf fjarri leikhúsi. Og síðast
en ekki sist hef ég átt fjölda funda með
Kristbjörgu, eiginmanni hennar Guð-
mundi Steinssyni og fleirum. Auðvitað
hefur þar verið sagt frá mörgu, en mest
auðvitað um leiklist, það að leika. En líka
um aðra hluti eins og bernsku Kristbjargar
í Innri Njarðvík, um unglingsárin í Hafnar-
firði, um ferðlög, námskeið, leiklistar-
kennslu og fleira og fleira. Þessi viðtöl hef
ég síðan skráð og texti bókarinnar er
byggður á þeim fyrst og fremst en einnig
á ýmsu öðru.
Frómt frá sagt held ég að ég hafi aldrei
unnið að neinu sem mér hefur þótt jafn
spennandi að fást við. Kristbjörg hefur
ekki verið áberandi I blöðum og tímarit-
um á ferli sinum og það sem hefur komið
mér mest á óvart er hvað hún hefur kom-
ið víða við, tekið þátt í miklu frumkvöð-
ulsstarfi. Hún hefur I rauninni, allt frá þvi
að röð tilviljana leiddi hana inn I Leiklistar-
skóla Þjóðleikhússins fyrir 40 árum, aldrei
misst sjónar á markmiði sinu: „að verða
betri leikari".
14