Leikhúsmál - 01.12.1995, Page 18

LEIKHÚSMÁL
þá tekur við óttinn um að enn komi einhver
að hefna, stöðug hræðsla og hatur.
Það er ekki einleikið hvað mannskepnan
er grimm. Við horfum til sögunnar, ekki síst
okkar forsögu hér í þessu landi og dagsins í
dag. Bræður drepa hver annan í gömlu
Júgóslavíu. Börnum er fórnað í Kína. Og í
Hafnarfirði eða Reykjavík drepa menn sína
nánustu, stjúpfeður eða eiginkonur.
En þrátt fyrir vissuna um allt þetta féllust
okkur næstum hendur. Hvernig er til dæmis
mögulegt að sviðsetja á trúverðugan hátt at-
riðið þegar Atreifur býður bróður sínum Þí-
estesi til veislu og lætur hann eta hold sinna
eigin sona óafvitandi? Hvernig er hægt að ná
utan um viðbrögðin við þannig viðbjóði?
Með þessar og viðlíka spurningar héldum
við til Finnlands.
Það er sérstök og skemmtileg tilfinning að
koma inn í vinnuhóp og byrja ferli sem
maður veit fyrirfram að á eftir að verða mjög
náin og samþjöppuð samvinna. Sérstaklega
er spennandi að hitta hóp leikara með jafn
ólíka mótun að baki og mikla reynslu og
finnski leikhópurinn haíði. Við í íslenska
hópnum vorum líka að kynnast. Sum okkar
þekktust allvel fyrir, önnur ekki. Hitt var
auðvitað að við vissum vel hvert af öðru eins
og gengur og gerist um leikara á Islandi.
Það var gaman að koma til Finnlands og
skynja hversu mikil alvara og einbeiting var í
gangi. Leikmyndin var meira og minna til-
búin á sviðinu, sömuleiðis búningar, tónlist
langt komin og ljós.
Hitt var líka mikilvægt og stytti vinnu-
ferlið til muna, að allir kunnu textann sinn
fyrirfram.
„Tilraunaverkefni“ er krefjandi orð. Það
skapar strax væntingar. Maður gerir sér í
hugarlund vinnuferli sem er ólíkt öðru,
spennandi og ögrandi. Á hinum enda vinn-
unnar hangir hinsvegar þetta óumflýjanlega:
það er sýning eftir þrjár vikur.
Við unnum ífá morgni til kvölds í orðsins
fyllstu merkingu. Dagurinn byrjaði klukkan
tíu á jóga sem Jenny Guðmundsdóttir leiddi,
síðan voru æfingar til klukkan þrjú, þá mat-
ur og hvíld, síðan byrjað aftur klukkan sex
og unnið til tíu. Alla daga að undanskildum
tveim ffídögum.
Vissulega nokkuð strangt og minnti einna
helst á vinnutörn eins og við þekkjum þær
úr kvikmyndavinnu. En það var svo sem
ekkert sem truflaði okkur íslendingana
þarna, hvorki önnur vinna, heimilisstörf eða
annað vafstur.
Við fórum í gegnum ýmiskonar ferli og
lentum í nokkrum blindgötum á leiðinni.
Eftir kynningu og nokkra skemmtilega
spuna var stefnan fljótlega tekin á handritið
og vinnu út frá því. Leikstjóradeildin, þau
Kaisa og Kári, sátu saman úti í sal og stýrðu
einföldu gengi leikara á sviðinu. Á meðan sat
hinn helmingur leikhópsins úti í sal og
fylgdist með eða var óvirkur. Eftir nokkra
daga þótti ástæða til að endurskoða þetta
fyrirkomulag og skipta nú hópnum í tvennt,
þar sem allar persónur verksins voru í hvor-
um hóp fyrir sig, en leikarar af báðum þjóð-
ernum, og ný blanda á hverjum degi.
Þessi aðferð virkaði vel, við unnum í hóp-
unum fyrripart dags með öðrum hvorum
leikstjóranna og impróvíséruðum okkur í
gegnum verkið, eina senu á dag eða um það
bil. Á kvöldin sýndi hvor hópur hinum ár-
angur dagsverksins.
Þarna komu fram margar hugmyndir og í
þessu fólst einmitt sá leikur að láta sér detta
eitthvað í hug og leika það alveg út, túlka
mikið. Þá var spenningurinn ekki minni að
fá að sjá hvað hinum hópnum hafði dottið í
hug og hvernig hann hefði unnið sig í gegn-
um sömu senu.
Þegar þessu ferli lauk áttum við bara
rúma viku eftir af tímabilinu og vorum í
raun engu nær varðandi spurninguna um
hvernig sýningu við ætluðum að gera. Ætl-
uðum við til dæmis að leika alla sýninguna
tvöfalt, blanda öllu saman eða velja úr því
sem við höfðum þegar gert? Svo var líka
möguleiki að kasta öllu og gera eitthvað allt
annað.
Á þessu stigi kom fram sú hugmynd frá
leikstjóradeildinni að við ynnum tvær ver-
sjónir af sýningunni. Aðra með Finnum í
forgrunni til að sýna í Finnlandi og hina
með íslendingum í forgrunni til að sýna á ís-
landi. Þessi hugmynd kom af stað mikilli
umræðu, þar sem ýmsum þótti að þar með
værum við að gefast upp fyrir ofurvaldi
tungumálsins og raunverulega að segja að
táknmál leikarans og innra líf hans geti ekki
náð út fyrir takmarkanir tungumálsins. Þeg-
ar allir höfðu tjáð sig mikið og lengi, ekki
bara um þessa hugmynd heldur væntingar
til verkefnisins í heild, var þó ákveðið að ein-
hverja leið yrði að velja, enda tíminn orðinn
naumur.
Þó að við höfúm lagt upp f síðasta hluta
vinnunnar með það markmið að gera tvær
versjónir, þá þróaðist vinnan fljótlega út í
það að þeirri hugmynd var kastað. Verkinu
var í staðinn raðað þannig upp að við nýtt-
um allt það besta sem fram hafði komið í
spuna-yfirferðinni, en annað var stokkað
upp og nýjar leiðir reyndar. Otkoman var sú
að sumar senur voru hreinlega leiknar
tvisvar, meðan aðrar voru fléttaðar saman
eða styttar.
Nú var komið að alvöru málsins, við vor-
um að búa til sýningu. Á þessu stigi gafst
okkur loks tækifæri til að vinna beint með
„meðleikaranum“. Ég held að sú vinna hafi
gefið okkur öllum mjög mikið.
Ég fór með hlutverk Klítemnestru en hin
Klítemnestran var leikin af Tuiju Vuollen,
frábærri leikkonu með mikla reynslu að
baki. Við náðum strax einskonar trúnaðar-
sambandi. Það er einhver leyndardómur
fólginn í því að vera sama „persónan11, ein-
hver forvitni og nálgun sem gerir orð næst-
um óþörf. Við fylgdumst náið hvor með
annarri og leituðum leiða til að styrkja túlk-
un hvor annarrar, nýta okkur að við vorum
tvær og stækka Klítemnestru.
I heimkomusenu Agamemnons úr Tróju-
stríði lagði Tuija til dæmis í sinni túlkun
meiri áherslu á konuna sem veit að ákveðn-
um hlutum verður ekki breytt, þroskaða
konu sem þrátt fyrir allt elskar sinn mann og
vildi helst af öllu geta fyrirgefið honum og
gleymt; konu, sem eiginmaðurinn svíkur í
annað sinn, og þá með því að koma með
frillu inn á heimilið, herfang úr stríðinu. Við
það er mælirinn fullur og afbrýðisemin og
reiðin ná yfirhendinni.
Ég aftur á móti lagði meiri áherslu á móð-
urina sem hefur misst barn sitt, konu sem
verður fyrir þeirri óskiljanlegu reynslu að
eiginmaður hennar drepur barn þeirra,
fórnar því svo að hann fái byr í seglin og geti
siglt til Tróju í stríð. Ég túlkaði konuna sem
hataði botnlaust, miðaði allt sitt líf að því að
bíða heimkomu Agamemnons, til þess eins
að drepa hann.
Á þennan máta reyndum við að draga
fram tvær hliðar sömu persónu og gefa
þannig stærri mynd en okkur gefst venjulega
tækifæri til. Verkefnið „tveir leikarar: ein
persóna“ býður upp á endalausa möguleika:
Þetta með að hugsa eitt og segja annað,
komast í mótsögn við sjálfa sig og vilja helst
geta spólað til baka og spurt sig spurninga
eins og „hvað gengur þér til?“
Þegar upp er staðið var tíminn auðvitað
allt of naumur. Við hefðum getað haldið
áfram miklu lengra á þeirri braut sem við
vorum komin á, um það vorum við öll sam-
mála. Það hefði líka verið gaman að hafa
tíma til að fást meira við táknmál leikarans
og ná að skera textann meira niður. - En
vonandi fáum við tækifæri til að halda þess-
ari vinnu áfram í einhverju formi, á það er
allavega stefnt.
Eitt langar mig til að minnast á í viðbót en
það varðar hvað þessi tungumál eru ólík.
Það er sérkennileg tilfinning að horfa á mót-
leikara sinn og vita reyndar hvað hann er að
segja en skilja ekki orð eða áherslur. Maður
stendur sig að því að hlusta næstum áþreif-
anlega, að horfa mjög einbeitt.
Það er auðvitað ómetanlegt að fá tækifæri
til að vinna með Kaisu Korhonen og sam-
starfsfólki hennar. Hún er djúpvitur vinnu-
þjarkur og hefur af miklu að miðla og mikið
að gefa okkur leikurunum.
Öll leikhúsvinna er auðvitað tilrauna-
vinna eða ætti að vera það. Þetta starf verður
ekki gefandi með því að stytta sér leið, það er
bara þessi leit, þessi stöðuga forvitni fyrir
mannlegu eðli sem gerir starfið svo spenn-
andi. Það er gott að verða þess aðnjótandi að
láta hrista svolítið upp í sér, ég er þakklát
fyrir þetta tækifæri.
16