Leikhúsmál - 01.12.1995, Síða 23

LEIKHUSMAL
SIGNÝ PÁLSDÓTTIR
„Að vakna af svefni
blekkingarinnar"
Herdís Þorvaldsdóttir
siturfyrir svörum
ILeikhúsmálum íyrir 45 árum er nefnd
voru „Vígsluhefti Þjóðleikhússins“ eru
myndir af glæsilegri ungri leikkonu í
hlutverki Snæffíðar Islandssólar. Á einni
myndinni situr hún prúð við sauma í
Bræðratungu, á annarri stendur hún tíguleg
í Almannagjá og á þeirri þriðju situr hún
dreymin með stjörnublik í augum. - Þá
var Herdís yngsta fastráðna leikkonan í
nýopnuðu Þjóðleikhúsi og var falið að
leika aðalhlutverkið í frumflutningi
íslandsklukku Halldórs Laxness í leik-
gerð höfundar og leikstjórans Lárus-
ar Pálssonar. Síðan eru hlutverk
Herdísar komin vel á annað hundr-
aðið og oft hefur það verið hennar
hlutskipti að vera fýrsta leikkonan til
að gefa öndvegishlutverkum leik-
bókmenntanna líf á íslensku sviði. 1
dag er Herdís elsta starfandi leikkon-
an við húsið og bregður sér enn létt-
stíg í ólíkustu gervi.
Þegar umræddur árgangur Leik-
húsmála kom út árið 1950 var viðmæl-
andi Herdísar nú barn í vöggu en fékk
snemma miklar mætur á henni bæði í
útvarpi og á sviði. Löngu síðar náði hún að
kynnast eldhuganum Herdísi, sem lætur
sér ekki einungis annt um leikhúsið heldur
líka land sitt, tungu og menningu. Herdís
svarar hér af ljúfmennsku sinni nokkrum
spurningum um leiklistina og hugðarefn-
in.
Hvernigfinnstþér íslenskt leikhús hafa þró-
astfrá því að Þjóðleikhúsið hóf starfsemi sína
og hvað einkennir leikhúslífið í dag?
„Fyrst og fremst hefur fagmennskan sett
sterkari svip á leikhúsin frá því að Þjóðleik-
húsið tók til starfa. Síðan er öll gróskan í
kringum leiklistina. Allur sá fjöldi fólks sem
hefur farið í gegnum leiklistarnám og þarf
að fá tækifæri til að tjá sig. Margir leggja á
sig ómælda vinnu fyrir lítil laun til að koma
upp sýningum og geta sannað fyrir sjálfum
sér og öðrum hvað í þeim býr. Sýningar
þeirra hafa oft verið harla góðar og atvinnu-
leikhúsin þrjú hafa auðvitað ekki pláss
Islandsklukkan: Snæíríður ásomt
Þorsteini O. Stephensen.
handa öllum þessum listamönnum. Þetta
þýðir að leikhúsin hafa úr miklu meira að
velja í dag en áður fýrr og kröfurnar hafa
aukist. Auðvitað hafa áður verið til einstak-
lingar í leiklistinni sem sköruðu fram úr. En
það þarf marga góða til að geta skapað
framúrskarandi sýningar og þær eru fleiri í
dag. Þess vegna er fólk áhugasamt um leik-
húsið og kemur til að sjá sýningarnar. Verk-
efnaval er líka metnaðaríyllra en áður og
með því höfum við fengið vandlátari áhorf-
endur.“
Hvernig var að vera ungur leikari á 5. og 6.
áratugnum?
„Það er mjög gaman að hafa fengið tæki-
færi til að fylgjast með þeim breytingum
sem hafa orðið frá því á fimmta áratugnum
þegar hér var bara eitt leikhús rekið af
áhugamönnum. Leikstjórarnir þrír, Ind-
riði Waage, Lárus Pálsson og Haraldur
Björnsson, höfðu farið til útlanda í
nám en Leikfélag Reykjavíkur gat
bara fastráðið einn, Lárus Pálsson, og
það aðeins fimm síðustu árin áður
en Þjóðleikhúsið tók til starfa. Nú
eru líklega um 60 atvinnuleikarar á
föstum samningi hjá leikhúsunum,
þvílíkar breytingar á 45 árum!
Leikfélagið setti upp tvær sýningar
á ári. Auk þess var Fjalakötturinn
með revíur af og til seinni árin en
flutti síðan í Sjálfstæðishúsið við
Austurvöll. Á þessum árum var
sterkur kjarni í Leikfélaginu sem hélt
starfmu uppi, valdi verkefnin og Iék í
þeim. Ég minnist þess reyndar að sum-
um fannst það dálítið lokað og erfitt fyr-
ir nýliða að komast að.
Ég var byrjuð að starfa með Leikfélagi
Hafnarfjarðar þegar Leikfélag Reykjavíkur
og Tónlistarfélagið tóku sig saman um að
setja á svið óperettuna Nitouche árið 1941.
Þá var ég sautján ára og fékk það tækifæri að
koma í prufu hjá Haraldi Björnssyni leik-
stjóra og Viktori Urbancic tónlistarstjóra.
Við vorum þarna nokkrar ungar stúlkur sem
áttum að segja nokkrar setningar og syngja
lag. Ég slapp í gegn og þá byrjaði mikið æv-
intýri og nokkur hlutverk hjá félaginu sem
varð til þess að ég var fastráðin hjá Þjóðleik-
húsinu strax frá byrjun og var þá yngsta leik-
konan. Ásamt mér fóru margir ffemstu leik-
ararnir upp í hús, eins og við kölluðum það,
og gleðin og eftirvæntingin var mikil.“
Finnst þér aðstœður leikkvenna aðrar í dag
en þcer voru á 5. og 6. áratugnum?
„Svo sannarlega. Ég held að kvennabarátt-
an og þær hugsjónir sem henni fylgdu hafi
hjálpað til að vekja traust kvenna á því að
21