Leikhúsmál - 01.12.1995, Side 35
Margrét Helga Jóhannsd. og
Sigrún Edda Björnsdóttir.
Næsti áfangastaður útvarpsins var svo á
Skúlagötu 4, í Fiskifélagshúsinu svonefnda.
Þangað flutti það 1959 og var þar til húsa allt
til ársins 1987, þegar útvarpið fiutti í eigið
húsnæði við Efstaleiti. Á Skúlagötu hafði
leiklistardeildin ffemur lítið en gott stúdíó.
Það var notalegt, útsýnið dýrðlegt yfir sund-
in blá. En eftir því sem árin liðu þótti leikur-
um verra að sætta sig við aðstöðuleysið á
göngunum, því að um setustofu var ekki að
ræða. En það var þó hægt að skreppa í kaffi
og mat á næstu hæð.
Á Skúlagötunni voru að sjálfsögðu gerðar
flestar upptökur á leikritum sem til eru í
safni Ríkisútvarpsins. Það var mikil breidd í
verkefnavali á þessum árum og ekkert hik
við að ráðast í stærstu verk leikbókmennt-
anna. Þar skiptust á gaman og alvara, stór
verk og smá, íslensk og erlend jöfnum hönd-
um. Mér er kunnugt um að leiklistarstjórar
þurftu oft að heyja harða baráttu fyrir því að
halda reisn deildarinnar á lofti, því að þetta
var að sjálfsögðu nokkuð dýr útgerð. En það
tókst.
Mig rak þessvegna í rogastans, satt að
segja, þegar ég rakst á það í ársskýrslu RÚV
1983, að þáverandi leiklistarstjóri, )ón Viðar
Jónsson, gerði það að tillögu sinni, að hætt
yrði að flytja eitt leikrit í viku hverri, eins og
tíðkast hafði um margra áratuga skeið.
Breyting þessi skyldi vera liður í stærri áætl-
un, sem hefði þau markmið „að gera leiklist-
arflutning Hljóðvarps fjölbreyttari“ og
„bæta skilyrði leiklistardeildar til að vanda
verkefnaval og fága listræn vinnubrögð." -
Ég læt lesendum þessa greinarkorns eftir að
meta árangur þessara breytinga.
Nú-nú; í Efstaleitinu er glæsilegt leiklist-
arstúdíó með öllum græjum og, sem betur
fer, okkar frábæru tæknimönnum sem alltaf
geta gert gott úr öllu. Leðursófar til að hvíla
sig í; kaffistofan við hornið: það fer vel um
fólk. Samt er það í verkfalli og er kannski
ekki að furða því að launin eru átakanlega
lág. Fólk verður að bera eitthvað úr býtum
fyrir vinnu sína - leikarar líka. Minningar
mínar úr Efstaleiti eru fábrotnar - enda er
það hús framtíðarinnar.
Að lokum vil ég bera fram þá frómu ósk,
að stærsta leikhús þjóðarinnar, útvarpsleik-
húsið, lognist ekki út af, án þess eftir sé tek-
ið. Mér sýnist margt benda í þá veru, satt að
segja. Það var byggt upp af metnaði og stór-
hug og því ber að fýlgja eftir - menningu
okkar til heilla.
Bríet Héðinsdóttir
Útvarpsleikhús
- in memoriam?
egar ljósmyndin kom fram var haft á
orði að nú væru dagar málaralistar
taldir. Þegar kvikmyndin kom til
sögunnar var því spáð að dagar leik-
hússins væru taldir. Eftir að sjónvarp varð
almenningseign hafa ýmsir látið í veðri vaka
að listrænn flutningur á innihaldsríku efni,
svo sem leikritum í útvarpi, heyrði nú sög-
unni til. Og sú hefur að vísu orðið raunin á í
ýmsum löndum: síbyljan illræmda hefur
orðið allsráðandi. En í öðrum menningar-
löndum svo sem Bretlandi og Þýskalandi lif-
ir útvarpsleikhúsið eftir sem áður góðu lífi.
Þegar best lætur eru útvarpsleikrit sjálfstætt
listform. En útvarpsleikhús gegnir einnig
fjölþættara menningarhlutverki: það er skil-
virkasta og vinsælasta leiðin til að kynna al-
menningi gamlar og nýjar leikbókmenntir
(og reyndar fleiri bókmenntagreinar) og það
er gróðrarstöð fýrir upprennandi leikskáld.
Útvarpsleikhús er líka langódýrasta aðferðin
til að gegna slíku hlutverki þó að leiklistar-
flutningur sé að vísu tiltölulega dýr dag-
skrárliður í útvarpi. Allt veltur þetta á for-
gangsröðun - málið snýst um menning-
arpólitík.
Á frumbýlingsárum Sjónvarpsins voru
flutt allmörg leikrit sem fengu mjög góðar
undirtektir almennings. Vissulega var þar
byrjendabragur á, en vænta mátti að það
stæði til bóta. Þess í stað fékk sjónvarpsleik-
húsið hratt andlát og nú er svo komið að
Sjónvarpið fúlsar við upptökum á heilum
leikritum sem þegar hafa verið tekin upp
annars staðar en eru föl Sjónvarpinu á hag-
stæðu verði(dæmi: Hafið eftir Ólaf Hauk
Símonarson, sem unnið var af atvinnufólki,
tæknimönnum, leikurum og leikstjóra í
myndveri utan RÚV - allt í sjálfboðavinnu).
Ýmis teikn eru nú á lofti um að RÚV sem
státar oft af menningarhlutverki sínu og
skyldum sé nú einnig að ganga af íslenska
útvarpsleikhúsinu dauðu. Allt ber að sama
brunni: leikritum fækkar, hringlað er með
útsendingartíma - sem er öruggasta leiðin
til að fækka hlustendum - mest ber nú á
hádegisleikritum svokölluðum. Það er
flutningsform sem hæfir einkar vel þar til
skrifuðum sápum og krimmum en gerir
öðrum verkum mjög misgóð skil, oft alls-
endis ófullnægjandi, og er stundum hrein-
asta skemmdarstarfsemi á höfundarverki.
Laun leikara í útvarpsleikritum hafa lengi
verið svo léleg að engan þeirra munar neitt
að ráði um langt verkfall. En sú stefna RÚV
sem fram kemur í launamálum þeirra og þó
fyrst og fremst í fjárveitingum til leiklistar-
deildarinnar bendir til að þar sé hættulegt
metnaðarleysi á ferðinni. Vaxandi þáttur
alls kyns blaðurs um menningarmál kemur
aldrei í staðinn fyrir sjálfstæða listsköpun
og aðra frumsköpun útvarpsins; það er hún
sem ræður úrslitum um hvort RÚV gegnir
lögbundnu og nauðsynlegu menningarhlut-
verki sínu.
33