Fréttablaðið - 04.02.2023, Blaðsíða 55

Líf okkar allra líður að
mestu leyti í því sem
hún kallar tilvistar-
leysi. Svo koma það
sem hún kallar til-
vistaraugnablik.
Ný þýðing á sjálfsævisögu
Virginiu Woolf eftir Soffíu
Auði Birgisdóttur er tilnefnd
til Íslensku þýðingarverð-
launanna.
Soffía Auður Birgisdóttir, þýðandi
og bókmenntafræðingur, þýddi
sjálfsævisögu Virginiu Woolf sem
ber heitið Útlínur liðins tíma. Soffía
er vel kunnug Virginiu Woolf en hún
hefur áður þýtt eftir hana skáld-
söguna Orlandó og smásögu sem
birtist í þýðingasafninu Smásögur
heimsins.
„Hún er einfaldlega uppáhalds-
höfundurinn minn. Ég skrifaði
BA-ritgerð um hana fyrir þrjátíu og
eitthvað árum,“ segir Soffía Auður
og hlær.
Breska skáldkonan Virginia
Woolf er einn þekktasti rithöfundur
sögunnar en sjálfsævisaga hennar
Útlínur liðins tíma (e. Moments of
Being) kom ekki út fyrr en 1976,
rúmum þremur áratugum eftir
dauða hennar.
„Hún lýsir bernsku sinni og upp-
vaxtarárum, foreldrum og systk-
inum, átökum á milli kynslóða.
Foreldrar hennar og sérstaklega
faðir hennar voru svona dæmigerðir
fulltrúar hins viktoríanska feðra-
veldis. En hún og systkini hennar,
sérstaklega Vanessa systir hennar
sem var listmálari og yngri bræð-
urnir, voru nútímafólk sem gjör-
breyttu svo lifnaðarháttum sínum
þegar þau losnuðu undan oki feðra-
veldisins þegar faðir þeirra dó,“ segir
Soffía Auður.
Geðræn veikindi
Virginia Woolf átti erfitt líf og
þjáðist nær alla ævi af geðrænum
veikindum. Hún reyndi nokkrum
sinnum að taka sitt eigið líf og lést
59 ára að aldri árið 1941 með því að
drekkja sér í Ouse-fljótinu. Soffía
Auður segir þessa erfiðleika koma
glöggt fram í bókinni.
„Það er talið að hennar geðrænu
vandamál eigi upptök í gríðarlegum
áföllum í æsku sem byrja þegar
hún er þrettán ára gömul og missir
móður sína. Hún lýsir því náttúrlega
mjög vel í bókinni, þeim áhrifum
sem andlát móður hennar hafði á
hana og allt fjölskyldulífið. Síðan
tveimur árum seinna þá deyr systir
hennar sem þá var nýgift, barns-
hafandi og mjög hamingjusöm, það
var henni óskiljanlegur harmleikur.
Nokkrum árum seinna deyr bróðir
hennar 26 ára, þannig að þetta eru
svona endurtekin áföll. Svo fléttast
líka inn í kynferðisleg áreitni eða
misnotkun sem hún lýsir þarna
aðeins, sem stjúpbróðir hennar
beitti hana.“
Elskaði konur og karla
Mikið hefur verið rætt um kyn-
hneigð Virginiu Woolf í gegnum
tíðina. Hún giftist Leonard Woolf
árið 1912, þá þrítug, en átti einn-
ig í ástarsamböndum við konur,
frægast þeirra við rithöfundinn Vita
Sackville-West.
„Þótt hún hefði gifst og átt gott
hjónaband þá var hún kannski
meira hneigð til kvenna. Hennar
helsta ástkona var Vita Sackville-
West sem hún byggir karakterinn
Orlandó að miklu leyti á, hún fléttar
eiginlega saman sinn eigin karakt-
er og karakter Vitu í Orlandó, finnst
mér,“ segir Soffía Auður.
Eftir að Leslie Stephen, faðir
Virginiu Woolf, lést árið 1904
f lutti fjölskyldan frá Kensington
í Bloomsbury-hverfið í vestur-
hluta Lundúna. Þar fékk skáldgáfa
Virginiu að blómstra í hinum svo-
kallaða Bloomsbury-hóp sem hún
var partur af ásamt ýmsum öðrum
listamönnum.
„Eftir að þau systkinin f lytja í
Bloomsbury-hverfið þá gerast þau
bóhemar og stofna hóp lista-
manna og fræðimanna sem hitt-
ust heima hjá þeim. Þar var sam-
kynhneigð bara eðlilegur hlutur,
fullt af samkynhneigðu fólki og
þótti ekkert mál. Það er mjög merki-
legt að lesa það. Að mörgu leyti
Tilvist og tilvistarleysi manneskjunnar
Soffía Auður
Birgisdóttir
hefur þýtt
tvær af bókum
Virginiu Woolf,
Orlandó og Út-
línur liðins tíma.
MYND/KRISTINN
INGVARSSON
Breska
skáldkonan
Virginia Woolf
(1882–1941) átti
stormasama
ævi.
FRÉTTABLAÐIÐ/
GETTY
erum við íhaldssamari held ég en
sumir voru á þessum tíma,“ segir
Soffía Auður.
Granít og regnbogi
Soffía Auður hefur fjallað töluvert
um ævisögur og sjálfsævisögur
á ferli sínum sem bókmennta-
fræðingur. Til að mynda fjallaði
doktorsritgerð hennar um Þórberg
Þórðarson og mörk skáldskapar og
sjálfsævisögu í verkum hans.
„Í þessari bók er Virginia ekki
bara að skrifa sjálfsævisögu eða
endurminningar sínar heldur er
hún sífellt að velta fyrir sér forminu
og hvernig sé hægt að lýsa mann-
eskju. Þetta er rit sem er mjög
áhugavert í því samhengi. Hún
talar um að það sé ekki hægt að lýsa
manneskju, að það sé álíka mögu-
legt og að binda saman granít og
regnboga, þar sem staðreyndirnar
eru granítið. Hins vegar sé sú ævi-
saga einskis virði sem ekki reynir
að nota liti regnbogans til að varpa
ljósi á karakter,“ segir hún.
Tilvistaraugnablik lífsins
Útlínur liðins tíma fjallar að miklu
leyti um eðli og gildi lífs hverrar
manneskju.
„Annað sem hún er að velta
fyrir sér, það er að líf okkar allra
líður að mestu leyti í því sem hún
kallar tilvistarleysi. Svo koma það
sem hún kallar tilvistaraugnablik,
eða moments of being
á ensku, sem verða einhver svona
uppljómunaraugnablik. Og hvernig
á að vefa þetta saman? Hún er sífellt
að velta þessu fyrir sér og ég held að
lykilhugtakið hjá henni séu hughrif,
þú getur kannski kallað fram ævi
þína meira í hughrifum og kallað
fram minningar í gegnum hughrif
en líka í gegnum hljóð og lykt, sem
er náttúrlega það sama og Proust
talar um,“ segir Soffía Auður.
Hún bætir því við að þessi lífs-
speki Virginiu Woolf sé ef til vill
uppspretta þess af hverju hún gerð-
ist rithöfundur.
„Svo tengir hún þessi tilvistar-
augnablik og segir að alltaf þegar
hún upplifi eitthvað svoleiðis finni
hún svo sterka þörf hjá sér til að
lýsa því og vinna úr því og þar liggi
grundvöllurinn að því að hún sé
rithöfundur. Hún verði að lýsa
þessum augnablikum og gott ef
hún talar ekki um heimspeki sína
í þessu samhengi.“ n
tsh@frettabladid.is
Ragnar Kjartansson opnar sýningu
á vídeóinnsetningu sinni The Visi-
tors í Listasafninu á Akureyri í dag,
laugardag, klukkan 15.
„Mér finnst svo gaman að það sé
verið að sýna þetta verk í Listasafn-
inu á Akureyri. Ég veit að þetta er
búið að vera í undirbúningi lengi og
þetta er alveg ótrúlega mikill heiður
og ánægja að það sé verið að setja
þetta upp þarna,“ segir Ragnar.
The Visitors er eitt þekktasta verk
Ragnars og The Guardian valdi verk-
ið besta listaverk 21. aldarinnar eftir
að það var fyrst sett upp í Migros-
safninu í Zürich 2012. Það hefur ekki
verið sýnt á Íslandi síðan það var sett
upp í Kling og Bang 2012.
Hvernig er að koma aftur að verk-
inu rúmum áratug síðar?
„Ég er bara voða ánægður með það
og þykir alltaf alveg afskaplega vænt
um þetta verk og líka vænt um fólkið
í þessu verki. Þetta er svo mikið port-
rett af tónlistarmönnunum og fólk-
inu í Rokeby-húsinu.“
The Visitors var tekið upp í hinu
sögufræga en hnignandi Rokeby
Draumaband Ragnars Kjartanssonar
Ragnar Kjartans-
son, myndlistar-
maður.
Þorvaldur S.
Helgason
tsh
@frettabladid.is
Úr The Visitors eftir Ragnar Kjartansson. MYND/AÐSEND
sveitasetri í upphéruðum New York-
fylkis Bandaríkjanna sem hefur
verið í eigu sömu fjölskyldunnar
síðan 1813. Fjöldi þekkta tónlistar-
manna og listamanna kemur fram
í verkinu, margir hverjir nánir
samstarfsmenn Ragnars á borð
við Kristínu Önnu og Gyðu Val-
týsdætur, Davíð Þór Jónsson og
Kjartan Sveinsson auk bandarísk-
pakistanska listamannsins Shahzad
Ismaily.
„Ég man að þetta var einhvers
konar draumaband þannig séð,
að búa til hljómsveit með þessu
fólki. Þetta eru stórkostlegir tón-
listarmenn af minni kynslóð og
svolítið portrett af þessari senu,“
segir Ragnar. Hann hefur áður sýnt
í Listasafninu á Akureyri og gerði til
að mynda eftirminnilegt útilistaverk
sem sýnt var á safninu 2021 og heitir
Undirheimar Akureyrar. Spurður
hvort hann sé hrifinn af Akureyri
sem sýningarstað segir Ragnar:
„Þetta safn er orðið svo frábært
og hann Hlynur Hallsson safnstjóri
er að gera svo góða hluti. Þannig að
þetta er bara einn af skemmtilegustu
listáfangastöðum á landinu.“ n
FRÉTTABLAÐIÐ MENNING 294. FEBRÚAR 2023
LAUGARDAGUR