Bændablaðið - 03.11.2022, Blaðsíða 20

20 Bændablaðið | Fimmtudagur 3. nóvember 2022
FRÉTTASKÝRING
Í sumar fól matvælaráðherra
Landbúnaðarháskóla Íslands að
vinna drög að aðgerðaráætlun til
eflingar kornræktar hér á landi. Innan
skólans vinnur hópur að forgöngu
Helga Eyleifs Þorvaldssonar aðjunkts
við að skilgreina nauðsynlega
uppbyggingu kynbóta á korni,
bútækni við ræktun þess og aðlögun
opinbers framleiðslustuðnings.
Hópurinn, sem samanstendur af
sérfræðingum á sviði landbúnaðar,
kornræktar, hagfræði og verkfræði,
er einnig að kanna fýsileika innlends
kornsamlags og að skilgreina þarfir
á þeim birgðum af kornvörum sem
þurfa að vera til staðar hér á landi.
Sagan og staðan nú
Í skýrslunni Fæðuöryggi á Íslandi,
sem Landbúnaðarháskóli Íslands
(LbhÍ) vann fyrir atvinnuvega- og
nýsköpunarráðuneytið og kom út
í fyrra, kemur fram að kornrækt
hérlendis eigi sér rætur aftur til
landnámsmanna, sem komu frá
löndum þar sem slík ræktun var
mikilvægur hluti búskaparins.
„Þeir hófu því eðlilega kornrækt
þegar hingað kom en ekki í stórum
stíl. Með kólnandi veðurfari og
lækkandi heimsmarkaðsverði á korni
lagðist kornrækt að mestu af hér á
landi. Hún komst svo aftur á skrið hér
snemma á tuttugustu öldinni en svo
kom bakslag þegar kólnaði upp úr
1960. Aftur varð kornræktarvakning
seint á áttunda áratug síðustu aldar.
Ýmislegt kom þar til, t.d. öflugir
leiðtogar og hugsjónamenn,
breytingar í búskaparháttum og
hlýnandi veðurfar“, segir í skýrslunni.
Í dag er staða kornræktar einhvern
veginn svona:
Árið 2021 var kornrækt stunduð
á rúmum 3.000 hekturum víða um
land af 880 ræktendum. Langmest
er ræktað af byggi en einnig hafrar,
vetrarhveiti og rúgur í ökrunum.
Ráðgera má að um 2,5 tonn af korni
fáist á hvern hektara að meðaltali.
Innlend framleiðsla á korni til
manneldis er um 1% af heildarneyslu
en sú kornrækt sem stunduð er hér
á landi er að stærstum hluta til
fóðurframleiðslu. Gerðar eru meiri
gæðakröfur til korns til manneldis, en
það korn sem býr yfir minni gæðum
er notað í fóður.
Helgi Eyleifur nefnir að búgreinin,
eins og hún blasi við í dag, byggi að
öllu leyti á framtakssemi nokkurra
eldhuga. „Margir fóru af stað með
kornrækt á uppgangsárunum, sumir
með litla reynslu og árangurinn
var eftir því. Því heltist stór hópur
úr lestinni með tímanum. En þeir
sem eftir eru hafa náð gríðarlega
góðum tökum á ræktuninni og hafa
sýnt okkur, svo um munar, að þetta
er hægt. Hins vegar aftrar margt
uppgangi kornræktar. En hér vantar
alla innviði, kornbændur eru með
lægri jarðræktarstuðning en gengur
og gerist erlendis, skjólbeltaræktun er
skammt á veg komin, hér er ekkert
tryggingarkerfi, ekkert samlag og
plöntukynbætur í skötulíki.“
Því blasir við einhvers konar
stöðuleysi búgreinarinnar. „Í dag
samanstendur hún af nokkrum
bændum sem hafa rosalega elju
og eru allir flestir að framleiða
fyrir sjálfan sig. Það er nær enginn
markaður fyrir íslenskt korn, hann
birtist í mýflugumynd ef bændur
fá frábæra uppskeru. Þá selja þeir
umframkornið til fóðurfyrirtækjanna,
sem hafa þó engar kvaðir til að kaupa
kornið,“ segir Helgi.
Þessa dagana eru Helgi ásamt
samstarfsmönnum sínum í LbhÍ,
Hrannari Smára Hilmarssyni,
tilraunastjóra í jarðrækt, og Agli
Gautasyni aðjunkt að kynna sér
sögu, rekstur og aðferðafræði
kornsamlaga og plöntukynbótastöðva
í nágrannalöndunum, með það
fyrir augum að koma með tillögu
að æskilegri framtíðarsýn fyrir
íslenska kornrækt.
Pólitísk ákvörðun
Undirbúningur að uppbyggingu
kornsamlags á Íslandi er einn þáttur
sviðsmyndar sem vinnuhópurinn er
að skoða. Hafa þeir m.a. kynnt sér
rekstrarformið í nágrannalöndunum
og fengið til samstarfs við sig Þorleik
Jóhannesson, verkfræðing hjá
Verkís, og Daða Má Kristófersson,
prófessor í hagfræði, til að meta
hagkvæmni slíkrar uppbyggingar
og hentugar staðsetningar m.t.t.
nálægðar við ræktunarsvæði,
jarðhita, flutningskerfi og
neytendamarkað. Þá er fyrirkomulag
slíks rekstrar kannaður.
„Rekstrarform kornsamlaga
getur verið misjafnt. Í Noregi
og Svíþjóð er rekið kornsamlag
í samvinnufélagsformi, finnska
samlagið er alfarið rekið af bændum
en í Þýskalandi er það í einkaeigu,“
segir Helgi.
Kornsamlag samanstendur af
þurrkstöð og geymslutönkum fyrir
korn, sem svo er selt á markaði, líkt
og þekkist með aðrar afurðastöðvar,
eins og Sláturfélag Suðurlands og
Auðhumlu. Kornsamlögin gefa út
verðskrá miðað við gerð og gæði
kornsins, kaupa inn það korn sem
er ræktað og selja svo áfram til
framleiðenda. Þar með myndast
hvati til ræktunar og vettvangur
fyrir markað.
Ef lagður verður grunnur að
uppbyggingu á slíku kornsamlagi
hér á landi þarf að skoða æskilegar
nálganir, segir Helgi, enda sé slík
risavaxin innviðauppbygging dýr og
ljóst að hún verði ekki arðsöm fyrstu
árin, miðað við reynslu annarra landa.
„Þetta er pólitísk ákvörðun þegar
upp er staðið. Við getum borið þetta
saman við það þegar hitaveiturnar
voru lagðar hér á landi. Sú ákvörðun
var fokdýr og var ekki arðsöm í
fyrstu. En við höfum ekki séð eftir
því og aldrei verið glaðari með þá
ákvörðun en í dag,“ segir Helgi.
Af mikilvægi plöntukynbóta
En það er tómt mál um að tala, að efla
kornrækt hér á landi með því að reisa
kornsamlög, ef engar plöntukynbætur
eiga sér stað, segir Helgi. Því er og
verður alltaf fyrsta skrefið að hefja
hér markvissar kynbætur á því korni
sem við hyggjumst rækta.
Það er í reynd þjóðþrifamál, að
sögn Hrannars Smára. Allar siðaðar
þjóðir stundi plöntukynbætur og
kollegar þeirra á Norðurlöndum gapi
yfir þeirri staðreynd að þær séu ekki
til staðar hér á landi.
„Plöntukynbætur eru munaðar-
lausar með öllu hér á landi. Bændur
líta til Landbúnaðarháskólans í
þessum málum og ætlast réttilega til
að þær séu stundaðar í einhverjum
mæli. Verkefninu, plöntukynbótum,
hefur ekki verið útdeilt. Það er engin
stofnun eða fyrirtæki sem hefur þetta
lögboðna hlutverk, það er ekki á
föstum fjárlögum en eftirspurnin og
krafan er til staðar.“
Hrannar nefnir að plöntu-
kynbótastöðvar í Noregi og öðrum
löndum, þar sem tekjur kynbóta
standa ekki undir rekstri, sé á föstum
fjárlögum ríkja. Skiljanlega séu stór
plöntukynbótafyrirtæki aldrei að fara
að fjárfesta í kynbótum fyrir jafn
einangraðar ræktunaraðstæður og
Ísland, enda ekki arðbært. Til að hægt
sé að stunda nauðsynlegar kynbætur
þurfi að tryggja opinbera fjármögnun
til langs tíma.
Framfaraskref með sænskri
hátæknihvelfingu
Helgi segir að tildrög plöntukynbóta
í korni á Íslandi sé, líkt og saga
BORGARPLAST hefur framleitt rotþrær, skiljur
og geyma sem hafa margvísleg notagildi fyrir vatn,
efnavöru og fleira, í yfir 50 ár.
BORGARPLAST sérmíðar risarotþrær,
-skiljur og -vatnsgeyma fyrir sveitarfélög
og sumarhúsafélög.
Borgarplast.is
borgarplast@borgarplast.is
ROTÞRÆR,
VATNSTANKAR
OG SKILJUR
– MARGAR STÆRÐIR OG TEGUNDIR
ÍSLENSK FRAMLEIÐSLA Í YFIR 50 ÁR
Stöðuleysi kornræktar innan landbúnaðar- og framleiðslukerfisins
samhliða hvetjandi þverpólitískri samstöðu um eflingu greinarinnar
er ein undarlegasta mótsögn á Íslandi í dag. Þessa dagana er unnið
að því að teikna upp stefnu og aðgerðir svo búgreinin geti fest rætur
og orðið, til lengri tíma, að undirstöðuframleiðslugrein sem treystir
fæðuöryggi þjóðarinnar.
Guðrún Hulda Pálsdóttir
gudrunhulda@bondi.is
Frá kornökrum í Gunnarsholti síðsumars. Sænska ríkið hefur stigið mikilvægt skref í framþróun plöntukynbóta
með því að fjárfesta í byltingarkenndri og framsækinni hátæknimiðstöð. Í sumar mættu fulltrúar verkefnisins frá
Svíþjóð og skoðuðu tilraunirnar í Gunnarsholti þar sem þátttaka Íslands í verkefninu var rædd í matvælaráðuneytinu.
Ávinningur þess yrði ótvíræður. Myndir / ghp
Fæðuöryggi:
Trygg ríkisfjármögnun