Bændablaðið - 03.11.2022, Blaðsíða 29

29Bændablaðið | Fimmtudagur 3. nóvember 2022
Sigurbjörg Ásgeirsdóttir og Rúnar
Árnason búa á Neðri-Tungu í
Örlygshöfn. Rúnar er fæddur og
uppalinn á bænum, en Sigurbjörg
hefur verið þar síðan 2011.
Upphaflega kom hún frá
Fellsströnd í Dalasýslu en flutti
vestur á firði árið 2007 til að
gerast safnstjóri á Hnjóti. Hjónin
eru með búskap í mjög smáum
sniðum eftir að hafa skorið niður,
eða örfáar kindur og tvær kvígur
í geldneytaeldi. Annars sækja þau
atvinnu á Patreksfjörð. Aðspurð
um stöðu samfélagsins í hinum
forna Rauðasandshreppi, þá segja
þau að svo fátt fólk sé eftir að hinn
félagslegi þáttur sem var áður sé ekki
svipur hjá sjón. Heilsársbúseta sé
ekki trygg, þó víða á bæjum dvelji
fólk í skemmri tíma.
Brotthvarf skólans reiðarslag
Þegar skólinn var lagður niður
í Örlygshöfn upp úr aldamótum
flutti fjölskyldufólk úr hreppnum
og bændur sáu ekki fram á að
kynslóðaskipti yrðu á bæjum. Á
árunum þar áður höfðu samgöngur
verið mjög ótryggar og fólki
hugnaðist ekki að keyra börnin
yfir á Patreksfjörð í skóla.
Þau nefna að í hreppnum
hafi búin almennt verið minni
en í öðrum sveitum landsins og
uppbyggingin sem var víða í
landbúnaði upp úr 1970 hafi verið
takmörkuð á þessum slóðum.
Ástæðurnar fyrir því voru þær að
fólk lifði á svo mörgu öðru, til að
mynda grásleppuveiðum og annarri
sjómennsku.
Bjart yfir ferðaþjónustu
Aðspurð um framtíðarhorfur
hreppsins nefna þau að bjart sé yfir
ferðaþjónustunni. Allir þeir ferðamenn
sem koma á sunnanverða Vestfirði
komi á helstu náttúruperlur svæðisins,
sem séu Rauðisandur og Látrabjarg.
Byggðasafnið á Hnjóti sé líka mikið
aðdráttarafl. Þau segja svæðið geta
boðið upp á mikla möguleika í útivist
þar sem landslagið sé ekki bara fallegt,
heldur auðvelt yfirferðar. Fjöllin séu
aflíðandi og ekki mjög há. Þó svo
að ferðaþjónustan standi vel, búast
hjónin ekki við því að áframhald verði
á heilsársbúsetu eftir 10-15 ár.
Laxeldi spillir aðdráttarafli
Með uppbyggingu laxeldisins á
sunnanverðum Vestfjörðum segir
Rúnar sér hafi aukist bjartsýni.
Án þess segir hann að þorpið á
Patreksfirði væri ekki svipur hjá
sjón. Hins vegar sé stærðin á eldinu
orðin svo gífurleg að hann sjái ekki
fram á að það fari saman með þeirri
ferðamennsku sem verið er að byggja
upp. Helsta aðdráttarafl svæðisins sé
náttúrufegurðin og hjónin skynja að
ferðamönnum finnist fiskeldiskvíarnar
ekki falla vel að umhverfinu.
Óskar Jónasson, kvikmyndagerðarmaður
og framleiðandi hefur komið sér upp
íverustað í gömlum útihúsum utarlega í
Hænuvík.
Hann er ekki með fasta búsetu á staðnum, en
dvelur þar oft langtímum saman ásamt Björgu
Þórisdóttur, eiganda viðburðafyrirtækisins
Boutique Iceland. Þar sem ferðalagið frá
Reykjavík sé svo langt segir Óskar ekki taka
því að koma fyrir eina helgi.
Óskar kom fyrst á svæðið fyrir rúmum
tuttugu árum og hefur komið æ oftar til baka.
„Ég fæ aldrei leiða á því að rápa hérna um
heiðarnar og víkurnar og sé alltaf eitthvað nýtt.
Maður hefði kannski ímyndað sér að maður
teldi sig vera búinn að sjá allt og upplifa allt
– það er öðru nær. Maður festir meiri rætur
hérna og það er ekkert að því að fara aftur og
aftur á sömu staðina.“
Byrjaði fyrir tíu árum
Óskar kynntist hjónunum í Hænuvík á ferðum
sínum vestur og nefndi við þau hugmynd sína
um að gera upp útihúsin við ströndina í ágúst
2012. Þau tóku mjög vel í þá hugmynd og
í kjölfarið var fyrsta vinnuferðin farin í lok
október sama ár.
Hann segist vel geta hugsað sér að vera með
fasta búsetu í Hænuvík, enda hafi þróunin hjá
honum verið í þá átt undanfarin ár að hann
dvelji alltaf lengur og lengur fyrir vestan. Eftir
því sem börnin hans verða eldri hefur verið
auðveldara fyrir hann að vera langdvölum fjarri
höfuðborginni. Á árinu 2021 dvaldi Óskar
91 dag í Hænuvík og eyddu þau Björg m.a.
jólunum og áramótunum þar. Óskar segist geta
komist í netsamband til að vinna í fjarvinnu.
Hann viðurkennir þó að það sé alls ekki eins
gott og það geti verið og telur það jafnvel vera
kost. Þar með gefst betra tækifæri til að einbeita
sér að öðrum verkefnum, eins og að byggja
upp húsnæðið.
Steinhlaðin bogabrú
Fyrir tveimur árum tóku Guðjón og Óskar sér
fyrir hendur endurnýjun á gamalli göngubrú
sem lá yfir ána sem rennur í gegnum Hænuvík.
Fyrir var gömul timburbrú sem var farin að
verða hættuleg yfirferðar. Þeir rifu hana
og hlóðu bogabrú úr grjóti. Aðspurður um
byggðarþróunina á svæðinu segist Óskar
hafa heyrt í samtölum sínum við fólk að
fólksfækkunin hafi verið hröð á undanförunum
áratugum. „Manni finnst það í annan kantinn
dapurlegt að fólk sé að fara – fólk sem langar
ekki til að fara. Svo á hinn bóginn sér maður
hvernig Gutti og Mæja pluma sig hér og hafa
það mjög fínt. Ég er ekkert viss um að allt
þetta fólk sem fór suður hafi endilega þurft
að gera það. Mögulega er þetta spurning um
útsjónarsemi eða að hafa auga fyrir nýjum
tækifærum. Ég neita að trúa því að allir hafi
viljað fara.“
Á bænum Hnjóti innst í Örlygshöfn
er rekið Minjasafn Egils Ólafssonar.
Þrátt fyrir að vera fjarri þéttbýli
er safnið staðsett í alfaraleið ferða-
manna sem fara út á Látrabjarg.
Inga Hlín Valdimarsdóttir
safnstjóri segir sumarið í ár hafa
verið svipað þeim sem voru fyrir
faraldurinn. Núna eru erlendir gestir
í meirihluta og hlutfall Íslendinga
minna. Þrátt fyrir heimsfaraldurinn
fjölgaði gestum á minjasafninu þar
sem margir Íslendingar gerðu sér
ferð á Vestfirðina. „Ég held að fjöldi
Íslendinga hafi fimmfaldast á milli
ára á meðan erlendum ferðamönnum
fækkaði mikið,“ segir Inga Hlín.
Á safninu eru varðveittir munir
sem Egill Ólafsson, bóndi á Hnjóti,
safnaði og tengjast sögu, menningu
og náttúru sunnanverðra Vestfjarða.
Inga Hlín segir að reglulega séu settar
upp tímabundnar sýningar og svo
sé reynt að vera með viðburði yfir
sumartímann.
Flugvélar tilheyra öðru safni
Á hlaðinu framan við safnið eru
nokkrar flugminjar, þar á meðal
gömul flugvél af gerðinni Douglas
C-117D sem grípur augað þegar
ekið er framhjá. Inga Hlín segir
algengan misskilning að þeir munir
tilheyri Minjasafni Egils Ólafssonar.
Raunin er sú að áðurnefndur Egill
safnaði líka flugminjum og hélt þeim
söfnum aðskildum.
Egill gaf sveitarfélögunum á
svæðinu héraðsminjasafnið, á
meðan flugmálayfirvöld fengu
flugminjarnar til vörslu.
Beðið eftir innviðum
Aðspurð um hvað brenni helst á
íbúum hins forna Rauðasandshrepp
nefnir Inga Hlín fyrst ferðamál.
„Þetta er sá partur í sveitarfélaginu
[Vesturbyggð] sem ferðamenn
sækja mest. Hér er Látrabjarg og
Rauðisandur. Svo eru alltaf fleiri og
fleiri að uppgötva Kollsvík og fleiri
staði á þessu pínulitla svæði. Þetta
er rosaleg náttúruparadís og mikil
traffík þegar mest er á sumrin. Það
vantar betri innviði, betri vegi og
salernisaðstöðu.“
Sumir innviðir hafa skánað
undanfarin misseri. Nú er þó
komið upp salerni í Kollsvík og
á Bjargtöngum. Í september var
farsímasambandið á svæðinu bætt
til muna og í fyrsta skipti hægt að
nota GSM síma á Hnjóti.
Ekki er búið að tengja svæðið við
ljósleiðara og þriggja fasa rafmagn
þó það standi til. Inga Hlín segir
ástæðurnar fyrir því flóknar, en í
grunninn sé það vesen við lagningu
strengjanna og andstaða landeigenda.
Til stendur að leggja bundið slitlag
út að Sauðlauksdal og á kafla um
Látravík, en það hefur tafist rétt eins
og rafmagn og net.
Sorp ekki flokkað
Sorpmálin hafa verið í deiglunni
undanfarið, en íbúar svæðisins
eru ósáttir við þjónustuna sem
sveitarfélagið veitir í þeim efnum.
„Það er ekki flokkunaraðstaða hérna
í sveitinni. Þeir sem flokka þurfa að
fara með sorpið yfir á Patró og flokka
þar,“ segir Inga Hlín. Hægt er að skila
af sér sorpi í gáma við Örlygshöfn, á
Rauðasandi og í Skápadal þar sem allt
sorp er sett saman. Oft kemur fyrir að
gámarnir eru ekki tæmdir tímanlega
og þá verður mikill sóðaskapur
umhverfis þá.
hefur lengi verið í lágmarki og var alfarið hætt
áður en lífræna vottunin gekk í gegn. Fyrir utan
þrjár til fjórar vikur eftir rúning að vetri gengur
sauðféð við opið haf sem skilar af sér heilbrigðum
skepnum og lágmarks lyfjagjöf. Eftir að bann
var sett við að hafa sauðfé á grindum í lífrænni
ræktun, hafa þau í Hænuvík tapað sinni vottun
þrátt fyrir að uppfylla öll önnur skilyrði.
„Það eina sem við fengum fyrir þessa
viðleitni var úttektarkostnaður upp á 80-180
þúsund krónur á ári í hátt í tíu ár, en aldrei
kom króna ofan á innlegg þrátt fyrir vottun,“
segir Guðjón.
Fólksfækkun viðvarandi
Guðjón hefur fylgst með byggðinni hverfa frá
því hann var krakki. Þróunin hefur verið niður
á við allan þann tíma, en fólksfækkunin hefur
komið í nokkrum kippum á þessum áratugum.
Eitt stærsta áfallið var þegar skólinn í Örlygshöfn
var lagður niður. „Allir úr okkar sveit fóru sem
voru meðal vel gefnir og yfir. Þeir sem voru
undir meðallaginu eru hér enn þá,“ segir Guðjón.
Hefur ekki áhyggjur af framtíðinni
Hjónin hafa ekki ákveðið hvað verður
um búskapinn eftir þeirra dag. Guðjón
segist ætla að sinna áfram þeim verkefnum
sem hann hefur verið að vinna að, eins
og viðhaldi og uppbyggingu á húsakosti
og rafstöðinni. Þau eiga tvær dætur sem eru
mikið með þeim og sér Guðný nær alfarið um
ferðaþjónustuna. „Ef maður gerir hlutina þannig
að fólkið sem er í kringum okkur hafi áhuga á
að vera með manni þá hlýtur að koma að því að
einhver leikur sér að því sem við höfum verið að
gera – ekki endilega að elta rollur. Svo bara drepst
ég einhverja nóttina og ég hef ekki áhyggjur af
því,“ segir Guðjón.
Anna ekki eftirspurn
Guðný Ólafía Guðjónsdóttir segir að í
handverksbúðinni á bænum selji þau bara
handverk sem heimilisfólkið í Hænuvík
framleiðir. Salan hefur aukist á hverju sumri og
eiga þau erfitt með að anna eftirspurn.
Aðspurð hvað seljist mest, segir Guðný að
það sé misjafnt milli sumra. Eitt sumarið selst
mest af vettlingum á meðan annað sumarið eru
sokkarnir vinsælastir. Að auki við prjónverk er
mikið af munum úr renndu timbri eftir Guðjón.
Hráefnið í það er mikið til rekaviður og annað
timbur sem fellur til á bænum.
Í Hænuvík búa Guðjón og María Ólafsdóttir með sauðfé og ferðaþjónustu.
Neðri-Tunga
Neðri-Tunga í Örlygshöfn.
Hnjótur
Sigurbjörg Ásgeirsdóttir og Rúnar
Árnason frá Neðri-Tungu.
Inga Hlín Valdimarsdóttir safnstjóri.
Hænuvík (sumarhús)
Óskar Jónasson og Björg Þórisdóttir. Sumarhúsið í Hænuvík.